جایگاه نمادین رنگ در قالی‌ های محرابی صفوی

قالی از مصادیق هنر اسلامی است که از جلوه‌های زیبایی و آیینی برخوردار می‌باشد. این هنر ملی در دوران حکومت خاندان صفوی مورد توجه قرار گرفت. از این عصر قالی‌هایی با طرح‌ها و نقش‌های متفاوت بجای مانده که هر یک از مفاهیم ویژه‌ای با هدف ترویج تشیع برخوردار است. از این جمله قالی‌ها و قالیچه‌های محرابی می‌باشد که به سبب کاربرد مذهبی در این دوران مورد توجه قرار گرفته و در کارگاه‌های درباری در انواع و ابعاد متفاوت تولید می‌شده است. قالیچه‌های محرابی که قرابت نزدیکی به ساختار معماری و محراب مساجد دارند، با رنگ‌ها، آرایه‌های تجریدی گیاهی و هندسی و خط نگاره‌هایی با مضامین آیات و احادیث متبرکه مزین شده‌اند. حال با توجه به نمادگرایی در قالی ایرانی و استفاده آیینی قالی محرابی در پژوهش حاضر رنگ‌ها و رنگ‌بندی قالی محرابی عصر صفوی مطالعه و بررسی شد تا در گام نخست رنگ‌های موجود و مشترک میان قالی‌های محرابی شناسایی شود. در گام بعدی جهت اطمینان از کاربرد تعمدی و یا تصادفی رنگ‌ها در قالی‌های محرابی، رنگ‌بندی قالی‌های محرابی با غیرمحرابی مقایسه شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد رنگ‌های کاربردی در قالی‌های محرابی به صورت آگاهانه انتخاب شده است و اختلافاتی میان رنگ‌بندی غیرمحرابی وجود دارد. در قالی‌های محرابی علیرغم کاربرد نقش‌مایه‌های متنوع، تنها از هفت رنگ ثابت در رنگ‌بندی قالی‌های محرابی استفاده شده است. این رنگ‌ها که در عرفان اسلامی مقدس و مورد احترام می‌باشند عبارتند از سفید، مشکی، صندل، آبی، سرخ، زرد و سبز که هر یک از رنگ‌های مذکور جایگاه ثابتی را در عموم قالی‌های محرابی به خود اختصاص داده و به مفاهیم نمادین و مقدسی همانند ترویج مذهب شیعه، وحدت و حضور آدمی در بهشت اشاره دارد. بدین ترتیب نتیجه نهایی پژوهش نشان می‌دهد، جایگاه و چیدمان رنگی قالی‌های محرابی صفویه در خدمت مفاهیم مستتری است که افزون بر ادراک مفاهیم اسلامی و شیعی، باعث تشدید حالات معنوی و عرفانی نمازگزار حین انجام فریضه الهی نماز می‌شود. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به روش کیفی توصیفی تحلیلی به انجام رسیده است.