ویژگی‎های مختص به فرهنگ در ارزش‎های ایرانیان: بررسی در سه نمونه از سه نسل

این مطالعه ویژگی‎های مختص به فرهنگ ارزش‎های ایرانیان را شناسایی و خاستگاه‎های الگوی ارزشی خاص آن را بر حسب تاثیرهای علّی شرایط اجتماعی‌ـ‌سیاسی تبیین می‎کند. در سه مطالعه مجزا، سه گروه سنی (17ـ15 سال، 1532 نفر؛ 26ـ18 سال،600 نفر؛ 62ـ24 سال، 821 نفر) با «زمینه‎یاب ارزشی شوارتز» (شوارتز، 1992) و نسخه 40 ماده‌ای «پرسشنامه تشبیهی ارزش» (شوارتز و دیگران، 2001) ارزیابی شدند، و از خلال «تحلیل‎های جداگانه کوچک‎ترین فضا» در باب روابط ساختار ارزشی برای هر نمونه و مقایسه آن با الگوی اصلی (ارزش‎های بنیادی انسانی؛ شوارتز، 1992، 1994) تفاوت‎های بینِ‎فرهنگی محتمل بازنمایی شد. آن چنان که انتظار می‎رفت مواردی از انحراف از الگوی نظری مشاهده شد که بیانگر تاثیر ایدیولوژی اسلامی انقلابی در عرصه اجتماعی‌ـ‌‌سیاسی است: (1) رابطه پویشی ابعاد مرتبه بالاتر «تعالی‎ خود» و «گسترش‎ خود» در هر سه نمونه نقض شد، (2) همچون نمونه‎های اروپای شرقی، در بُعد «تعالی خود» کانونی از ارزش‎های اجتماعی‌ـ‌سیاسی شکل گرفت، (3) ارزش «معتدل» از مجموعه ارزش‎های سنت و مذهب بیرون رانده شد، و (4) در تاثیرهای افتراقی جو سیاسی‌ـ‌‌اجتماعی بر ارزش‎های نسل‎های جوان‎تر نسبت به بزرگسالان، نکته شایان توجه اینکه نوجوانان از کنش ارزش‎های تعالی‌جویی در دو سطح روابط نزدیک (خیرخواهی) و گسترده (جهان‌شمولی‌نگری) به ادراکی متجانس و پیوسته نایل نمی‌گردند.