انتقال از دانشگاه آموزش از راه دور سنتی به دانشگاه مجازی : نوآوری و چالش تغییر (مطالعه موردی)

تکیه بر توانمندیهای آکادمیک اعضای هییت علمی و انتقال تجارب آنان به دانشجویان موجب پیدایش نظام آموزشی معلم- محور در دانشگاههای جهان شد. با پیدایش نظریه‌های جدید یاددهی- یادگیری و کاربرد آنها در فرایند آموزش در کشورهای جهان این برداشت تا حدود زیادی تعدیل شد. ترویج نظام آموزش از راه دور و گسترش آن در دانشگاهها و موسسات آموزش عالی نیز روند رشد و توسعه تفکر آموزش دانشجو – محور را سرعت بخشید. اما نحوه طراحی، تولید، توزیع و ارایه مواد آموزشی در دانشگاه پیام نور به دلیل سیطره تفکر سنتی و اقتدار تخصصی اعضای علمی آهنگ حرکت از نظام استاد – محور به سمت نظام دانشجو – محور کندتر از حد انتظار بوده‌ است. برنامه ریزان راهبردی دانشگاه به این نتیجه رسیدند که استفاده از این رویکرد نمی‌تواند دوام چندانی داشته باشد و دیر یا زود به صورت مانعی بزرگ بر سر راه توسعه دانشگاه قرار خواهد گرفت. آنان راه حل را در این دیدند که محیط یادگیری را از این وضعیت یک سویه و غیرفعال به محیط تعاملی و مشارکتی تغییر دهند. همان گونه که بروفی و اولمن (1998) استدلال می‌کنند، یادگیری در این گونه محیطها هنگامی به طور موثر اتفاق می‌افتد که اعضای هییت علمی مواد آموزشی مبتنی بر فعالیت خودیادگیرنده تولید کنند تا بر انگیزنده آنان به بحث و تبادل نظر از طریق تعامل اجتماعی با یکدیگر باشد. مسیله اصلی دانشگاههای باز و از راه دور در استفاده از این رویکرد این است که چگونه می‌توان چنین محیطی را طراحی، ایجاد و نگهداری و مواد آموزشی متناسب با آن را تولید کرد. صرف‎نظر از مدلهای گوناگون آموزش از راه دور یک برنامه موفق آموزشی در این نظام به تعهد دانشجویان برای پذیرش مسیولیت یادگیری مستقل و خود- رهبر بستگی زیادی دارد. تجربه نشان می‌دهد که رویکرد به‎کارگیری فاوا و پیش‎بینی مشارکت دانشجویان در فرایند یاددهی- یادگیری پذیرش این مسیولیت را تسهیل می‌کند، زیرا دریافت بازخورد سریع و بموقع تمایل به مشارکت بیشتر در فرایند یاددهی- یادگیری را افزایش می‌‎دهد. بنابراین، برنامه‎ریزان آموزشی با دو سوال مهم روبه رو هستند: 1. چگونه می‌توان در فرایند یاددهی- یادگیری به‌درستی از فاوا بهره گرفت؟ 2. چه تضمینی برای حفظ کیفیت آموزش در این رویکرد وجود دارد؟ مقاله حاضر حاصل مطالعه موردی فرایند تاسیس دانشگاه مجازی پیام نور است که در آن مراحل طراحی و اجرای برنامه با استفاده از روش تحقیق اقدام پژوهی ثبت و ضبط شده تا هم در جریان کار روشها و تصحیح عملیات بهبود یابد و هم با بازنگری در محتوای برنامه‎ها کارمایه‌ای برای آیندگان فراهم شود.