سیاست‌های گسترش کمّی آموزش عالی در ایران و پیامدهای آن بر عدالت آموزشی

نیاز بازار کار به نیروی کار ماهر و مطالبات برابری خواهانه پس از جنگ جهانی دوم، زمینه گسترش کمّی آموزش عالی در جهان را فراهم آورده و این پدیده به امری جهان شمول تبدیل شده است. گسترش کمّی آموزش عالی در ایران نیز که با اهداف عدالت خواهانه آغاز شد، در دو دهه اخیر رشد چشمگیری داشته و این روزها به مسئله ای جدی در میان سیاستگذاران تبدیل شده است. در پژوهش حاضر با طراحی پژوهشی با رویکرد کیفی و در سه مرحله، هدف پاسخ به این سوال اصلی بود که آیا گسترش کمّی آموزش عالی توانسته است در بهبود عدالت آموزشی با محوریت افزایش دسترسی به آموزش عالی نقش برجسته ای داشته باشد؟ در مرحله اول پژوهش که از طریق مصاحبه بدون ساختار با سیاستگذاران آموزش عالی انجام شد، چرایی گسترش کمّی آموزش عالی از نگاه آنان بررسی شد. در مرحله بعد شش سند توسعه پس از انقلاب از منظر سیاست های کلان گسترش کمّی آموزش عالی تحلیل و درنهایت، عدالت آموزشی در سال های توده گرایی از طریق واکاوی آماری در دو حوزه جنسیت و دهک های درآمدی به عنوان مهم ترین متغیرها در حوزه تحلیل دسترسی به آموزش عالی بررسی شدند. یافته ها نشان داد که بر اساس نظر مشارکت کنندگان و نتایج به دست آمده از تحلیل محتوای اسناد، سیاست های گسترش کمّی آموزش عالی با اهداف ارزشمندی چون بهبود عدالت آموزشی و بهبود فرصت دسترسی به آموزش عالی شروع شده، اما کژکارکردی ها در درک مفاهیم پایه ای چون دسترسی و عدالت آموزشی پیامدهای منفی خود را در آمارهای آموزش عالی نشان داده است. یافته ها نشان داد که گسترش کمّی علاوه بر دلالت های فراوان خود بر افت کیفیت دانشگاه، نتوانسته است مهم ترین هدف خود در حوزه عدالت آموزشی و دسترسی را نیز محقق سازد.

Higher education expansion policy in Iran and its impact on educational justice

After World War II, the need for skilled labors in the economic market and democratic demands provided the setting for higher education expansion in all over the world and this has become a universal phenomenon.  In addition, higher education in Iran that initiated with the justiceseeking goals has experienced significant expansion in the last two decades. Nowadays expansion of higher education has been the main issue among the policy makers in Iran. By designing a qualitative research in three stages, the current research tried to answer the following main question: does higher education expansion in Iran play a significant role in improving educational justice and access to higher education? In the first stage of the research, which was conducted through10 unstructured interviews with higher education policy makers, the reasons for the quantitative expansion of higher education were examined from their point of view. After that, 6 after revolution official developmental documents were analysed. Finally, educational justice in the years of massivism were evaluated through statistical analysis in two areas of gender and income decks as the most important variables in the analysis of access to higher education. According to the participants’ points of view and official documents analysis, the results showed that higher education expansion initiated by the valuable goals such as improving educational justice and access to higher education. However, malfunction about some main concepts such as access and educational justice have show negative consequences on higher education statistics. The results also showed that higher education expansion has an impact on declining higher education institutions’ quality and it has failed to fulfil its most important goal in the field of educational justice and access.