برآورد تقاضای اجتماعی آموزش عالی در ایران در دوره 88-1380

یکی از رویکردهای برنامه ریزی توسعه آموزش عالی پاسخگویی به تقاضای اجتماعی آموزش عالی است. این مهم، خود، ضرورت شناخت و برآورد حجم تقاضای اجتماعی را در سالهای آتی مطرح می کند. این مقاله که برگرفته از یک طرح پژوهشی است سعی کرده است حتی المقدوربه این مساله بپردازد و برآوردهایی از تقاضای آموزش عالی در دوره 88-1380 به تفکیک جنسیت، گروه های آزمایشی، دوره های مختلف و گروه های سنی مختلف ارائه کند و به شناختی در مورد چگونگی تاثیر متغیرهای اقتصادی اجتماعی بر تقاضای آموزش عالی نائل آید.برای این منظور، ابتدا با استفاده از ارقام به دست آمده شاخصهای گذر تحصیلی در آموزش عمومی و متوسطه، جداول جریان دانش آموزان (گروه های همسن و سال) تشکیل و تعداد دانش آموزان سال آخر متوسطه و از آنجا تقاضای اجتماعی آموزش عالی - که با تعداد داوطلبان آزمون سراسری دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی اندازه گیری می شود- برآورد گردید. در گام دوم، تقاضای اجتماعی آموزش عالی با استفاده از محاسبه نرخ مشارکت در آموزش عالی به تفکیک گروه سنی و پیشینی تحولات آن در آینده برآورد شد. در مرحله سوم، با تشکیل معادلات رگرسیونی توصیف کننده تغییرات تقاضای اجتماعی آموزش عالی، تاثیر چند متغیر اقتصادی اجتماعی شناسایی شدند و از الگوهای به دست آمده برای برآورد تقاضا در سالهای آتی استفاده گردید.نتایج به دست آمده حاکی از آنند که به دلیل کاهش نرخ مشارکت مردان در آموزش عالی، که در گروه های اصلی جمعیتی رخ داده است و تداوم نرخ ثبت نام ناخالص زنان بر مردان، در سالهای آتی نیز سهم زنان در کل متقاضیان آموزش عالی رو به افزایش و سهم مردان رو به کاهش خواهد بود. علاوه بر کاهش سهم مردان در کل تقاضای اجتماعی، سهم آنان در پذیرفته شدگان نیز کاهش یافته است و این پدیده همراه با این واقعیت که نرخ حضور زنان (حتی دانش آموختگان آموزش عالی) در بازار کار نسبت به مردان کمتر است، می تواند آثار نامطلوبی بر ذخیره دانش نیروی انسانی فعال کل اقتصاد در آینده داشته باشد. شواهد آماری نشان می دهند که کاهش تمایل به ادامه تحصیل در بین پسران از نظام قبل از دانشگاه نشات می گیرد.برآوردهای نهایی نشان می دهند که روند افزایش تقاضای اجتماعی زنان تا سال 1378 ادامه، ولی تقاضای اجتماعی مردان حداکثر تا سال 1383 افزایش و پس از آن کاهش خواهند یافت. نتایج تحلیل الگوی تاثیرگذاری متغیرهای اقتصادی اجتماعی بر تقاضای اجتماعی زنان و مردان برای آموزش عالی حکایت از آن دارند که متغیرهای مربوط به بازار کار دارای بیشترین تاثیرهستند. ضمن اینکه متقاضیان آموزش عالی چشم انداز آتی اقتصادی را بیشتر در جهت تحدید فرصتهای شغلی پیشبینی می کنند و همین عامل موجب می شود که تقاضای مردان برای آموزش عالی کاهش یابد.توزیع تقاضای اجتماعی در گروه های آزمایشی در سالهای آتی به نفع گروه علوم ریاضی و فنی تغییر خواهد کرد و اگر چه تقاضای زنان برای گروه علوم انسانی افزایش خواهد یافت، سهم گروه علوم انسانی در تقاضای اجتماعی مردان و سهم گروه علوم تجربی در هر دو، روند نزولی خواهند داشت. تقاضا برای دوره های شبانه و نیمه حضوری تا سقف 67 درصد تقاضای اجتماعی زنان و 60 درصد تقاضای اجتماعی- حداکثر تا 51 درصد تقاضای اجتماعی زنان و 39 درصد تقاضای اجتماعی مردان افزایش خواهند یافت.