احیای علم دینی در اندیشۀ امام خمینی (ره)

در تاریخ اندیشۀ اسلامی، مباحث فراوانی پیرامون علم حقیقی و حقیقت علم، به‌ویژه در طریق تصوف مطرح شده است که مشهورترین نمونۀ آن را می‌توان کتاب احیاء علوم دین اثر ابو حامد محمد غزالی دانست. بااین‌حال، الگوی حاکم بر کتاب احیاء پیش از آن کتاب و پس از آن، الگوی مباحث بسیاری در باب علم بوده است. در این مقاله با بیان ارجاعات و مشابهت‌های آثار امام به کتاب احیاء و الگوی آن، نشان داده‌ایم که او به این الگو توجهی ویژه داشته است و در نقد وضع علم و عالمان روزگار خویش از آن بهره برده‌ است‏‏، درعین‌حال به قرائتی خاص خویش از این الگو رسیده است. امام با دو مفهوم «علم رسمی» و «حجاب» مسئلۀ احیای علم را، هم راجع به علوم سنتی و هم راجع به علوم جدید طرح می‌کند. همچنین از عمدۀ آموزه‌های ماثور از سنت احیای علم، مثل «ظاهر و باطن» و «قلب» استفاده می‌کند؛ اما برخی شخصیت‌های مطرح این سنت مثل شیخ کلینی و ملاصدرا را می‌پذیرد و برخی مثل غزالی را با همان معیارهای مطرح در این سنت نقد و رد می‌کند. همچنین امام خمینی نوآوری‌ها و نظریاتی خاص خویش در این زمینه دارد که تاویل اصطلاح جدید «علوم انسانی» در چارچوب سنت احیای علم و بازآرایی آموزۀ سنتی ولایت در چارچوب نظریۀ «ولایت‌فقیه» دو نمونه از برجسته‌ ترین آن‌ هاست.

revival of religious science in the thought of imam khomeini

in the history of islamic thought, there have been many discussions about the true science andthe truth of science, especially through sufism. although the most famous example of theseissues can be considered the book “iḥyā′ ‘ulūm al-dīn” by abu hamid mohammad ghazali,such discussions are not limited to this book. such discussions have been recurring themes inshiite sources before and after ghazali, to the extent that some shiite scholars, such as feyzkashani, have considered the revival of science as originally a shiite plan and have tried toreturn it to its shiite sources. imam khomeini should also be considered among these scholars.imam khomeini has paid special attention to the issue of true science and the truth of science andhas used the pattern of “revival of science” in criticizing the state of science and scholars of histime, at the same time he has presented his own reading of this model. imam deals with the issueof reviving by two concepts: “official science” and “hijab” & criticizes both traditional sciencesand modern sciences of his time. he also uses most of the effective teachings of the tradition ofreviving science, such as “zaher o baten” and “qalb”, but accepts some prominent personalitiesof this tradition such as sheikh klini and mulla sadra, and rejects some like ghazali. imamkhomeini also has his own innovations and theories in this field, like the interpretation of thenew term “humanities” in the framework of the tradition of reviving science and rearranging thetraditional doctrine of velayat in the framework of the theory of “velayat-e-faqih”.