ماهیت شناسی قرارداد در فقه امامیه و حقوق ایران با رویکردی به دیدگاه امام خمینی (ره)

ارائۀ معیاری مناسب برای شناخت ماهیت قرارداد موجب کاربرد سودمند این ابزار اعتباری برای اداره روابط حقوقی جامعه خواهد بود؛ زیرا عدم وجود معیار مناسب موجب اختلاف‌نظر در تعیین مصادیق قرارداد شده و نتیجه ای جز افزایش هزینه اداره روابط اجتماعی و عدم قطعیت و عدم پیش بینی پذیری نخواهد داشت. بر همین اساس باید پرسش اصلی پژوهش را این‌گونه مطرح نمود که ماهیت قرارداد چیست؟ برای پاسخ به این پرسش با روش توصیفی - تحلیلی به کاربرد معیار شناخت ماهیت موجودات طبیعی و نفس الامری در ماهیت شناسی قرارداد به‌عنوان مصداق بارز موجود اعتباری و فرضی اقدام شده است. پاسخ به‌دست‌آمده به‌عنوان دستاورد این پژوهش دلالت بر این دارد که ماهیت قرارداد مترداف با چیستی آن است که این چیستی نیز مترادف با مقتضای ذات غایی قرارداد است همان هدفی که قرارداد برای تامین آن در روابط اجتماعی به وجود آمده است و بدون این هدف وجود قرارداد بیهوده خواهد بود. در میان حقوقدانان دکتر محمدجعفر جعفری لنگرودی و در میان فقها امام خمینی را باید به‌عنوان نظریه‌پردازان برجسته در این زمینه قلمداد نمود که مقتضای ذات غایی قرارداد را به‌عنوان ماهیت آن موردبحث قرار داده‌اند. این نظریه در برابر نظریه اثر مستقیم قرارداد به‌عنوان مقتضای ذات آن، قرارگرفته که در فقه امامیه مطرح‌شده و در بند یک مادۀ 233 قانون مدنی پذیرفته‌شده است.

understanding the nature of contract in imamiya jurisprudence and iran’s law with an approach based on imam khomeini’s views

presentation of an appropriate criterion for understanding the nature of contract will result in useful application of this credit-based instrument in administration of the legal relations in a society. this is because lack of an appropriate criterion will cause discord and disagreement on determining articles of the contract and will eventually result in increasing cost of administering social relations, lack of certainty and lack of predictability. on this basis, the principal question of this research paper is about the nature of contract. to find an appropriate answer to the principal question of “what is the nature of a contract?” we have applied a descriptive-analytical methodology to find a criterion for understanding the nature of natural creatures per se in understanding the nature of contract as a clear example of a credit-based and hypothetical thing. findings of this paper indicate that the nature of contract is synonymous with its quiddity and this quiddity is itself synonymous with the need for the existence of ultimate nature for a contract, i.e. the same goal for realization of which in social relations the contract has been created. without such a goal, the existence of contract will be all in vain. among experts at law, dr. mohammad jafar langroudi and among jurists, imam khomeini must be considered as outstanding theoreticians in the field who have both argued the need for ultimate essence of a contract as its nature. this theory stands counter to the theory of direct effects and is considered as a prerequisite for its nature as argued in imamiya jurisprudence, whilst it has been accepted in iran’s law in clause 1 of article 233 of civil code.