مقایسه دیدگاه حسن لاهیجی در مصباح الدرایه و امام خمینی (ره) در تقریرات فلسفه درباره ربط حادث به قدیم

از مشکلاتی که همواره گریبان گیر فلسفه بوده است و به‌خصوص موحدین با توجه به اعتقادشان درباره تغییرناپذیری ذات واجب‌الوجود با آن دست‌به‌گریبان بوده‌اند، بحث ربط حادث به قدیم است؛ و مکاتب مختلف فلسفی برای حل این مشکل راه‌های مختلف را پیموده‌اند. امام در تقریرات فلسفه راه‌های مکاتب مختلف را بررسی نموده‌اند. از زمره حکمای مبرز قرن دوازدهم هجری حسن بن عبدالرزاق لاهیجی است. وی در کتاب خود مصباح الدرایه فی شرح الهدایه که به‌صورت نسخه خطی موجود است راه‌حلی را به‌عنوان راه‌حل اختصاصی خود مطرح می‌کند. در این مقاله علاوه بر بررسی سخنان امام خمینی، آرای خاص میرزا حسن لاهیجی نیز بیان شده و با اشاره به راه‌حل امام خمینی، راه حل میرزا حسن لاهیجی مورد بررسی قرار گرفته است. نگارندگان مقاله ضمن تقریر راه‌حل مورد اشارۀ لاهیجی این راه‌حل را کامل ارزیابی نمی‌کنند.

A Comparative Study of Hassan Lahiji’s Views in Misbah al-Derayah and Imam Khomeini’s Taqrirat-e Falsafeh on relationship between Haades (Originated) and Ghadim (Eternal)

The relationship between Haades (Originated) and Ghadim (Eternal) has always been a challenging issue in philosophy, particularly for the monotheists with strong belief in nonchangeability of the nature of the Necessary Being. Various schools of philosophy have explored many ways to find an answer to the problem. Imam Khomeini in his Taqrirate Falsafeh (Philosophical Statements) has reviewed solutions of various schools of philosophy. Hassan bin Abd alRazaq Lahiji was a 12th century AH renowned scholar and the author of Misbah alDerayah fi Sharha alHidayah (Light of Prudence in Explanation of Guidance). The book, available in manuscript, offers an exclusive solution. In this paper, we have reviewed viewpoints by Imam Khomeini and Mirza Hassan Lahiji, and while pointing to Imam Khomeini’s solution, we have investigated Lahiji’s solution. Restating Lahiji’s solution, the authors of the paper do not evaluate it as a perfect solution.