تولد فقهی جدید در پرتو وسعت قاعده لا ضرر (کاوشی در نظریات شیخ انصاری و امام خمینی (س))

یکی از قواعد فقهی فراگیر که در بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی بدان استناد می‌شود، قاعده لا ضرر است. به‌رغم اتفاق‌نظر فقهای شیعه و سنی در کلیت و مبنای قاعده لا ضرر، فقها در برداشت از احادیثی که در این باب واردشده، اختلاف‌نظر دارند. مبنای این پژوهش بررسی و مداقه در نظرات شیخ انصاری، بنیان‌گذار مکتب نفی و امام خمینی، بنیان‌گذار مکتب نهی، است. در این تحقیق پس از تبیین و تحلیل این دو نظریه، به نتایج حاصل از هر نظریه و کاربرد آن‌ها در احکام شرع پرداخته‌شده است. ازنظر شیخ انصاری و بیشتر فقیهان حکمى که از عمل به آن ضررى بر بندگان وارد آید در اسلام وضع نشده است. امام خمینی از فقیهان معاصر از زوایای گوناگون به این قاعده پرداخته و دیدگاه نو و تازه‌ای ارائه نموده است. درصورتی‌که دیدگاه ایشان را بپذیریم، قاعده لا ضرر دیگر به‌عنوان یک قاعده فقهی مطرح نیست؛ بلکه حکم حکومتی و سیاسی است.

Birth of a New Jurisprudence in the Light of No Loss Principle(A Study of Sheikh Ansari and Imam Khomeini’s Viewpoints)

The “no loss principle” or the “principle of no harm” is an allembracing principle in Fiqh (Islamic jurisprudence) that serves as a criterion for judgments on political and social issues. Despite consensus of Shia and Sunni jurists on the generalities and backbone of “no loss principle”, there is difference of opinion in interpretation of the traditions on this principle. This research work intends to analyze the views expressed on this principle by Sheikh Ansari, the founder of the School of Negation and Imam Khomeini, the founder of the School of Forbiddance. Following clarification and analysis of both views, we have studied the results coming from each theory and their application in Sharia law. In view of Sheikh Ansari and the majority of jurists, Islam has never issued a verdict that may impose harm on the servants of God. As a contemporary jurist, Imam Khomeini has reviewed “no loss principle” from various angles to present a new approach to the issue. In case of accepting Imam Khomeini’s view, the “no loss principle” is no more a jurisprudential principle; rather, it must be considered a political and state decree.