«نور» و «نار» جایگاه عقل و عشق برای نیل به غایت انسانی در اندیشه عرفانی امام خمینی(س)

درباره چیستی و ارتباط عقل و عشق (محبت) پژوهش‌های فراوانی انجام‌شده است. برخی به عدم ارتباط میان عقل و عشق قائل شده و رابطه آن دو را همانند دو ضد تعریف کرده‌اند به‌طوری‌که هرگاه در وجود انسان عقل ظهور یابد مجالی برای اظهار عشق نخواهد گذاشت و اگر عشق حاکم شود عقل، رنگ می‌بازد. نگارنده بر این باور است اگرچه عقل و عشق دو ابزار شناخت یا دو وسیله برای صعود انسان یاد می‌شوند؛ ولی ظهور حقیقت واحدی هستند که در فطرت انسان نهاده شده‌اند و همین امر فطری است که او را از سایر موجودات ممتاز می‌کند و به اقتضای ظهور در هر مرتبه از مراتب وجود انسان نام‌های مختلف می‌گیرد. هرگاه از وجه مخلوقی لحاظ شود، نام «عقل» و هرگاه در پرتو غیرت و نار عشق، وجهه خلقی‌اش در وجهه حقی فانی شود، نام «عشق» بر آن می‌نهند؛ بنابراین تقابل میان آن‌ها همانند تقابل واحد و کثیر است، یعنی همان‌گونه که کثرت، جلوه واحد است، عشق نیز ظهور تام و تمام عقل است. به‌رغم آنکه امام خمینی مانند برخی اسلاف خود، از ناتوانی عقل برای شهود حقیقت و وصول به معبود مطلق سخن گفته، اما از حیثی دیگر آن را اولین ظهور مشیت مطلقه می‌داند که آغاز و اِکمال انسان متکی به اوست. بنا به رای ایشان؛ انسان برای نیل به فنای وجهه خلقی و ظهور وجهه حقی به نورانیت عقل و سوزندگی عشق نیازمند است.

“Light” and “Fire”Status of Reason and Love in Spiritual Perfection in Mystical Viewpoints of Imam Khomeini

Much has been written about the nature of and relations between reason and love (compassion). Some believe in lack of any relation between reason and love and define the two as opposites. They say with the emergence of reason in man, there will be no chance for love to appear and also when love governs human heart and mind, there will be no place for reason. The author of these lines is of the opinion that although reason and love are the two instruments for cognition or the two means for human perfection, they are indeed manifestations of a single truth embedded in human nature. This inborn quality distinguishes him from other creatures, assuming different names at the time of emergence and in each stage of man’s existence. It is called “love” when considered from a creature perspective and “reason” when in the light of the zeal of love its creature perspective is overshadowed by something above love. Therefore, the dichotomy between the two is like the contradiction between unity and plurality, i.e. as plurality is manifestation of unity, love is full manifestation of reason. Although Imam Khomeini, like his predecessors, has written much about incapacity of reason for intuition of truth and proximity to the Absolute Being, in another aspect he considers reason as the first manifestation of the Absolute Volition that serves as the basis and starting point for human perfection. According to Imam Khomeini, man needs both the light of reason and the zeal of love to realize ascension from the material being specific to creatures to the nonmaterial aspect as a perfect human.