پویایی فقه از رهگذر مقاصد شریعت با نظری بر آرای امام خمینی(س)

در جوامع دینی، تعامل با اسلوب قانون‌گذاری به‌صورت جزئی‌نگری و بررسی سطوح بیرونی است؛ از این‌رو نگاه معلول‌گرایانه مقدم بر تفکر علت‌مدارانه است. بر این اساس توجه تام و نگرش مقاصدی به پشتوانه‌های احکام شرعی، که در نحوه استنباط بسیار موثر هستند، در چگونگی عملیات فقهی مغفول می‌مانند. توجه به چنین بحثی از ضرورت‌های کنونی است؛ به‌ویژه در فعال‌سازی فقاهت شیعی در تعامل با بحران‌های عصری. درحقیقت توجه به مقاصد شریعت در اجتهاد سبب بالندگی و پویایی فقه و پاسخگویی مناسب به مسائل نوظهور می‌شود. در مقاله حاضر به روش توصیفی تحلیلی و گردآوری مطالب به شیوه کتابخانه‌ای، نقش مقاصد شریعت در پویایی فقه شیعه بیان شده است. با بررسی شیوه عملی فقها در استنباط احکام این نتیجه به ‌دست ‌آمد که بهترین شیوه اجتهاد، اجتهاد با استناد به نصوص و با نظارت مقاصد است؛ یعنی مقاصد شریعت به‌عنوان اصول و کلیات شریعت در تفسیر و تبیین نصوص شرعی نقش بسزایی دارند. امام خمینی نیز با نگرش به مقاصد شریعت در استنباط احکام و استفاده از این عنصر در تعیین محدوده و گستره نصوص، تشخیص نصوص معتبر از غیرمعتبر، تعارض ادله، استنباط احکام مسائل مستحدثه و... را موجب پویایی فقه از نظر انطباق احکام با پیشرفت جوامع و پاسخگویی مناسب به مسائل نوظهور دانسته‌اند.

Dynamism of Islamic Jurisprudence through Objectives of Sharia with a Glance at Imam Khomeini’s Views

Abstract In religious communities, interaction based on legislative method tends to trivialism and the study of extrinsic layers. Therefore, an effectoriented approach receives priority in comparison with a causeoriented reflection. On this basis, full observance of and objectoriented approach to the factors supporting Sharia precepts, that are very helpful in quality of deduction, fall into oblivion in the course of jurisprudential action. It is urgent to pay attention to such argument, particularly in invigorating Shia jurisprudence in its interaction with modern crises. Addressing Maqasid alSharia (the objectives behind Sharia law rulings) in Ijtihad (the use of reason to arrive at knowledge of truth in religious matters) results in dynamism of jurisprudence and appropriate response to the newly emerging issues indeed. In this paper, developed by a descriptiveanalytical method and through compiling library documents, the role of Maqasid alSharia in dynamism of Shia jurisprudence has been studied. A review of practical methods and manners of the jurists in deducing religious precepts led to the conclusion that the best method for the use of reason to arrive at knowledge of truth in religious matters is Ijtihad by virtue of fundamental texts and supervision of Maqasid. This means the objectives behind Islamic rulings, as the principles and generalities of Sharia law, play key roles in interpretation and clarification of religious tests. Resorting to the principle of Maqasid alSharia in deducing precepts and using this element in determining the extent and strength of the texts, Imam Khomeini argues that distinguishing authentic texts from unauthentic ones, conflict of evidence, inferring precepts on newly emerging issues, etc. would result in dynamism of Islamic jurisprudence in terms of compatibility of the precepts with the progress in the society and appropriate response to the newly emerging issues.