نسبت «فضیلت گرایی» و «غایت انگاری» در اندیشه اخلاقی امام خمینی(س)

موضوع نوشتار حاضر نسبت میان دو رکن «فضیلت گرایی» و «غایت‌انگاری» در اخلاق‌ هنجاری امام خمینی و ملاک نهایی ارزش اخلاقی اعمال است و سعی شده به روش توصیفی تحلیلی و با ابتنا بر انسان‌شناسی فلسفی عرفانی وی برای پاسخ به مسئله ملاک ارزش اخلاقی اعمال از نظر امام نظریه تلفیقی از این دو رکن با عنوان «غایت‌انگاری فضیلت بنیاد یا ویژگی‌نگر» مصطلح در فلسفه اخلاق ارائه شود بدین معنا که ارزش اخلاقی اعمال در اندیشه امام هم بر اساس فاعل، انگیزه‌ها و نیات و فضایل باطنی او به‌عنوان شرط مقبولیت اعمال و ملاک کمال آن‌ها و هم بر اساس آثار و نتایج اعمال از حیث تحقق غایت انسان تعیین می‌شود. چون گرچه امام در آراء اخلاقی خود بر فضایل تاکید بسیار دارد؛ اما برای آن‌ها ارزش و مطلوبیت ذاتی قائل نمی‌شود و از آن‌ها به کمالات متوسطی یاد می‌کند که ارزششان در نقشی است که در حصول کمال و مطلوب ذاتی، یعنی سعادت و کمال اخروی یا تقرب الهی ایفا می‌کنند. در ضمن در بحث از فضیلت گرایی اخلاقی امام، به دو خاستگاه فلسفی و عرفانی دینی اندیشه اخلاقی ایشان و تفاوت آن‌ها و همچنین ارکان فضیلت گرایی نیز اشاره‌کرده‌ایم.

The Relationship between "Virtualism" and "Teleology" in Imam Khomeini’s Ethical Thought

The main objective of the present article is to study the relations between the two pillars of "virtue" and "teleology" in the normative ethics of Imam Khomeini and the ultimate criterion of moral value of deeds. Attempts have been made through a descriptiveanalytical method and based on philosophicalmystical anthropology of Imam Khomeini to offer an eclectic theory of these two pillars called the "virtuebased teleology" in the philosophy of ethics. In fact, the moral value of the deeds in Imam Khomeini’s view is determined on the basis both the subject, his motives, intentions and inner virtues as a condition for the acceptance of his deeds and the criterion of his perfection as well as of the consequences of deeds in the realization of human ultimate goal. Although the Imam emphasizes virtues in his moral ideas, he does not attach essential value and intrinsic desirability to them and calls them modest perfections whose value lies in the role they play in achieving intrinsic perfection and desirability, i.e. happiness and perfection in the Hereafter or proximity to God. Meanwhile regarding ethical virtualism of the Imam, mention has been made of the two philosophical and mysticalreligious origins of the Imam’s moral thought and their differences as well as the pillars of virtualism.