بازپژوهی و اعتبارسنجی روایت «الطَّلَاقُ بِیدِ مَنْ اَخَذَ بِالسَّاق»

روایت «الطَّلَاقُ بِیدِ مَنْ اَخَذَ بِالسَّاق»، که در پژوهش‌های حقوق اسلامی، از آن به‌عنوان «حدیث نبوی»، «ضابط فقهی» و «قاعدۀ فقهی» بحث شده است، یکی از مهم‌ترین مستندات مدعیان حق انحصاری مردان در انحلال نکاح به شمار می‌آید. همچنین رویۀ قضایی ایران که متاثر از فقه اسلامی و اندیشۀ فقهای امامیه است، نیز از آن متاثر بوده و در آرای محاکم تالی و عالی ایران، فراوان بدان استناد می‌شود. از‌این‌رو، پرسش اصلی ما این است که آیا روایت مذکور از مبانی و پیشتوانۀ محکم سندی و محتوایی برخوردار است؟ بررسی‌ به روش‌ تاریخی نشان می‌دهد که نزد فقهای متقدم شیعه نزدیک به عصر تشریع (ابن‌‌بابویه، شیخ‌صدوق و سیّدمرتضی)، انحلال نکاح حق انحصاری مردان نبوده است. همچنین از بازپژوهی روایت الطلاق با استفاده از روش‌های حدیث‌شناسی، معناشناسی، اصولی و فقهی این نتیجه حاصل می‌شود که روایت «الطَّلَاقُ بِیدِ مَنْ اَخَذَ بِالسَّاق»، از اعتبار لازم سندی برخوردار نبوده و محتوای آن نیز نمی‌تواند به‌عنوان حق انحصاری مردان در انحلال نکاح مورد استناد محاکم قضایی ایران و کشورهای اسلامی قرار بگیرد، مگر آنکه مدعای انحصاریون از طریق ادلۀ دیگر ثابت باشد.

Revision and validation of Hadith of al-Talaq (Al-Talaq bi-ya-di man ʿakhadha bi-al-saḳ)

Abstract: The hadith “ AlTalaq biyadi man ʿakhadha bial saḳ)”, renown as “ Hadith Nabawi”(that contains the words that Prophet Muhammad spoke himself), “Jurisprudential Criterion” or “ Jurisprudential Rule” is one of the most important reasons cited by those scholars who believe that the right to terminate the marriage contract is exclusively granted to men. Have been considerably influenced by Islamic rules and Shiʿa scholars, Iranian case law also reflects the abovementioned approach on divorce so that a number of supreme court decisions refer to “alTalaq”, as an authority that attributes the right of ending marriage contract entirely to the husbands. Now, given the significance of “alTalaq”, main questions are that; how compelling is the narrative of aforementioned hadith? is its evidential and substantive background sufficiently strong to make it as a ruling authority? Studying valuable amount of historical resources shows that for pioneering Shiʿa jurists who had lived immediately after the Islamic legislation era, the right to terminate marriage contract was not an exclusive power for husbands. Additionally, revising “alTalaq” by means of chronology, Hadithology, semantics and jurisprudential principles demonstrate that “alTalaq” is based on insufficient and weak evidence. Also, the context of this hadith cannot be adduced as an authority for men’s exclusive right of divorce in Iranian and Islamic courts.