کاربست اصول حل ‌مسئله در دادگاه‌های کیفری ایران؛ چالش‌ها و راهکارها

دادگاه‌های حل مسئله با ساختاری مستقل و تخصصی و با هدف برطرف کردن مشکلات زیربنایی مجرم، اصلاح و درمان وی، حل‌ مشکلات بزه‌دیده، مشکلات ساختاری نظام عدالت کیفری و مشکلات اجتماعی جامعه و نتیجتاً کاهش نرخ تکرار جرایم در برخی کشورهای کامن‌لا تاسیس شدند. اما به علت درصد کم پرونده‌های مورد رسیدگی در دادگاه‌های مزبور به نسبت دادگاه‌های سنتی، و با هدف افزایش کمی موفقیت‌های دادگاه‌های حل مسئله، تئوری اعمال برنامه‌ها و اصول حل مسئله در بطن دادگاه‌های سنتی مورد توجه قرار گرفت. این مقاله با رویکرد پژوهش کیفی، ابتدا ضرورت توجه نظام قضایی به رویکرد حل مسئله و سپس چالش‌ها و راهکارهای کاربست اصول و شاخص‌های رویکرد حل مسئله را در دادگاه‌های کیفری سنتی ایران مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد. یافته‌های تحقیق حاکی است که برخی اصول مانند لزوم تغییر گفتمان فلسفی و سنتی در مورد نقش قاضی، دادستان و وکیل، اساس پذیرش این رویکرد در دادگاه‌های سنتی بوده که به سختی قابلیت انتقال را دارد و افزایش تعامل بین قاضی و متهم از آسان‌ترین آن‌ها است. لیکن محدودیت‌های متعدد مالی، آموزشی، پرسنلی و... موانع جدی در راه اعمال سایر اصول و اثربخشی این رویکرد ایجاد می‌نماید. نتایج عینی حکایت از آن دارد که اعمال اصول و شاخص‌های مزبور می‌تواند به افزایش «کیفیت» و «اثربخشی» رسیدگی و کاهش نتایج غیردرمانی دادرسی کیفری کمک شایان توجهی نماید.

Applying Problem-Solving Principles to the Traditional Criminal Courts of Iran; Challenges and Solutions

ProblemSolving Courts with a specialized and independent structure were established in some countries with common law legal system to use the authority of courts to address the underlying problems of offenders and victims, the structural problems of the justice system, and the social problems of communities and finally to reduce the recidivism rate. However, because they reach only a small proportion of litigants compared to the traditional courts, the idea of applying core principles of problemsolving courts to traditional courts was put forward. This article, with a qualitative method, first examines the necessity of problemsolving approach in judicial system and then analyses the opportunities and barriers to applying problemsolving principles and practices in traditional criminal courts of Iran. The findings of the research show that some principles like changing traditional attitudes and role orientations of judges, prosecutors, attorneys, and other justice system actors is the basis for adopting problemsolving approach in traditional criminal courts of Iran and it can hardly be transferred, but enhancing the direct interaction between judges and litigants is the most easiest. Moreover, resource constraints (lack of time, money, and staff) and educational and electronic systems limitations pose serious barriers in implementation of other principles and effectiveness of problemsolving approach. Tangible results show that the application of these principles and indicators can help increase the quality and effectiveness of the criminal justice procedure and reduce its nontherapeutic consequences.