ظاهر متهم در مراحل رسیدگی کیفری؛ تقابل رویه با اصول

در الگوی دادرسی کرامت‌مدار، شخص مظنون یا متهم، از حق‌های بنیادینی بهره‌مند است که به صرف دستگیری، اتهام و بازداشت از آن‌ها محروم نمی‌شود. یکی از این حق‌ها، «حق بهره‌مندی از لباس شخصی، متعارف و انتخابی» است؛ به‌گونه‌ای که هیچ مقام یا مرجعی نمی‌تواند این حق را سلب یا او را ملزم به پوشیدن «لباس مجرمانه» کند؛ زیرا، متهم در پناه فرض ‌بی‌گناهی است و لباس او نیز باید «لباس بی‌گناهی» باشد؛ آیین رفتار با متهم، باید «برائت‌محور» باشد نه «مجرمیت‌محور». وانگهی، لباس متهم، تاثیر مهمی در کیفیت دفاع، تصمیم مرجع قضایی و داوری عموم دارد. این در حالی است که در رویۀ کنونی نظام عدالت کیفری ایران، متهمین بازداشت‌شده مجبور به پوشیدن لباس مجرمانه می‌شوند؛ اقدامی که آنان و بستگان‌شان را آماج برچسب‌های منفی می‌سازد. در پاسخ به اینکه مستند حقوقی رویۀ کنونی چیست، پژوهش حاضر به این نتیجه رسیده است که این رویه، نه‌تنها با قوانین داخلی و استانداردهای جهانی دادرسی کیفری هم‌خوانی ندارد بلکه با اصول راهبردی دادرسی کیفری، به‌ویژه کرامت انسانی، فرض بی‌گناهی، قانون‌مندی آیینی، برابری سلاح‌ها، بی‌طرفی و پاسداری از حق‌های شهروندی نیز در تعارض است. ازاین‌رو، ضروری است که رویۀ کنونی با استانداردهای جهانی و اصول راهبردی هماهنگ شود.

The Accused’s Attire in the Process of Criminal Proceedings; the Opposition of Practice Visàvis Principles

In the dignityoriented model of proceedings, the accused or suspected person enjoys some fundamental rights which cannot be taken away from him/her merely by him/her being arrested, accused or apprehended. One of these rights is the right to wear personal, normal, optional clothing; this shall be in a manner which no entity or agency is authorized to deprive him/her of this right and coerce him/her to put on “criminal garb. This is so due to the fact that until is proven otherwise, the accused is assumed innocent and his/her outfit shall represent this state of guiltlessness. It means, the accused shall be treated under the aegis of the presumption of innocence not the presumption of criminality; ergo, the outfit of the accused plays a significant role in his/ her quality of defense, the judicial decision and the public judgment. Notwithstanding, in the proceedings of the current Iranian criminal justice system, the accused is forced to wear criminal clothes— something that leads into them and their relatives being subject to negative labelling and misjudgment. Apropos of the question “what is the legal base of the current practice”, the present study identified that not only the current practice is not in harmony with the national codes and the international standards, but also it is in conflict with the strategic principles of the criminal procedures, particularly human dignity, the presumption of innocence, procedural legality, equality of arms, impartiality and the protection of citizenship rights. In this regard, it is a particular desideratum that the present practice gets more aligned with the universal standards and the strategic principles.