راز واژگانی و تاریخی ترنج در سوره یوسف علیه السلام

موضوعی که در برگردان فارسی واژة مُتَّکَاً در آیة 31 سورة یوسف در بیشتر ترجمه‌های فارسی قرآن کریم نادیده گرفته شده است. در بخشی از این آیه که روایتگر داستان رویارویی زنان مصر با حضرت یوسف(ع)، به دعوت همسر عزیز مصر است آمده:«وَاَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّکَاً» یعنی زلیخا به زنان مصر، یک«متک» داد و بعد عنوان می‌کند «به هریک از آنان کارد داد». با اینکه در روایت این ماجرا در ادبیات منظوم و منثور فارسی-از زمان رودکی تا امروز- سخن از حضور نارنج یا ترنج در دست زنان مصر بوده است اما در بیشتر ترجمه‌های فارسی از نارنج یاد نشده است. بررسی63 ترجمة فارسی این آیه نشان داد فقط 5 درصد از مترجم‌ها(3مترجم) این واژه را ترنج معنی کرده و 95 درصد(60 مترجم) آن را پُشتی، محفل، میوه و نوعی غذا ترجمه کرده‌اند. برای این منظور معنی واژة مُتَّکَاً در 168 کتاب‌ تفسیر، حدیث و لغت به زبان عربی، بررسی و مشخص شد 101 کتاب این واژه را واژه‌ای عبری دانسته و آن را ترنج یا نارنج معنی کرده‌اند. بنابراین بهترین معادل برای واژة مُتَّکَاً در این آیه، ترنج یا نارنج است و این امر، لزوم گسترش دایرة معنایی واژگان چندمعنایی تا مرز شناسایی واژه‌های غیرعربی قرآن مجید را آشکار می‌کند و بر اهمیت تناسب برگردان فارسی واژه‌گان چندمعنایی با بافت متن و منطق آیه دلالت دارد. از سوی دیگر مطابقت تاریخی-گیاه‌شناسی ترنج نشان می‌دهد که این گیاه در زمان حضرت یوسف(ع) در مصر، میوه‌ای لوکس و وارداتی بوده و هنوز در مصر کشت نمی‌شده است و این حقیقت، بیانگر یکی دیگر از اعجازهای کلامی-تاریخی قرآن مجید است.

a study of the meaning of bergamot in surat yusuf and the discovery of the historical-botanical secret of bergamot

investigating cities and countries in hamidi maqamatabstracthamidi’s maqamat is one of the technical prose books of persian literature written by qazi hamiduddin in 6th century in 24 maqameh. one of the contents of this book that is noteworthy in this research is the mention of the names of countries and cities, although some of those cities and places have been renamed and others have been separated from our vast land. therefore, the mention of the names of cities and countries and urban geography in this book is important in terms of the historical documents of our vast land. this research introduces the geographical locations mentioned in hamidi’s maqamat using content analysis method and library tools. it should be said that geographical material in the hamidi’s maqamat is less important than books such as al-masalek and al-mamalek, but paying attention to cities and countries, whether it is a foreign reality or the product of the artist’s creative mind, is not without kindness. the main purpose of this article is to introduce the cities, countries and places mentioned in the maqamat of qazi hamiduddin, since literary books in turn provide a suitable basis for analysis and analysis of different aspects of literary works. surveys of this paper show that geographical locations such as palestine, china, syria and iraq, which are politically important to our country today, have not been overlooked by the author.