وجه امری در غزلیات حافظ

حافظ همانطور که از نظر جنبه‌های بلاغی از سرآمدان ادبیات منظوم فارسی است، از نظر جنبه‌‌های دستوری نیز باید واجد شرایط استادی باشد، از این روی بررسی جنبه‌های دستوری در دیوان او می‌تواند مرجع اطمینان‌بخشی برای بیشآگاهی در حوزه‌ دستور زبان فارسی باشد. این مقاله با بررسی وجه امری در غزلیات حافظ شیرازی می‌کوشد به واکاوی دیدگاه او به این وجه دستوری بپردازد و با چراغ روشنگر او نقطه‌های تاریک دستور زبان فارسی را روشن سازد. بررسی وجه امری در غزلیات حافظ، با جستجوی افعال امر و نهی از پنج منظر دستوری در غزلیات او آغاز شد و 1835 فعل امر و نهی در 495 غزل او یافت و مشخص شد چهارپنجم آنها فعل امر و بقیه فعل نهی هستند، همچنین دوسوم این افعال، فعل ساده و بقیه غیرساده بودند. در بررسی ساختار این افعال مشخص شد بیشترین سهم به افعال امر «بدون پیشوند فعلی» و بعد از آن به افعال امر و نهی با «پیشوند فعلی ب و م» تعلق دارد. از منظر اغراض وجه امری، افعال امر بر اساس سیزده غرض و افعال نهی بر اساس هفت غرض (مندرج ر در کتاب بیان و معانی دکتر سیروس شمیسا) بررسی شد که بیشترین فراوانی اغراض فعل امر به غرض‌های «اذن و اجازه» و «ارشاد و ترغیب و تشویق» و بیشترین فراوانی اغراض نهی به غرض‌های«تهدید و تحذیر» و «ارشاد» تعلق گرفت بنابراین حافظ در وجه امری بیشتر یک مرشد است. از منظر پنجم، وجه امری در غزلیات حافظ بر اساس نوع مخاطب، بررسی و مشخص شد،90درصد مخاطبان وجه امری در شعر حافظ، «دوم شخص مفرد(تو)» هستند. اما نکته مثبت و فزاینده این پژوهش دریافت این نکته است که استادان دستور، مخاطبان وجه امری را به سه مخاطب «دوم شخص مفرد (تو)» ،«دوم شخص جمع(شمایان)» و «اول شخص جمع (ما)» محدود می دانند در حالی که بر اساس شیوه‌ دستوری حافظ دریافت می شود تمام ضمایر اول شخص، دوم شخص و سوم شخص اعم از مفرد و جمع می‌توانند مخاطب وجه امری قرار گیرند.

imperative verbs in hafez’s poems

the study of imperative verbs in hafez`s poems started with looking for imperative verbs in his poems by considering five different grammatical aspects and 1835 affirmative and negative imperative verbs have been found through 495 poems of hafez .it has been concluded that almost 80percent of those verbs are affirmative imperative and 20percent are negative imperative. it has also been concluded that two third of those verbs are simple verbs and the rest are compound verbs. in the analyzation of structure of those verbs it has been clarified that the early majority of them belong to the group of imperative verbs without verbal prefix and the second majority belongs to imperative verbs with affirmative imperative maker prefix and negative imperative maker prefix. in this study we have undrestood that if we want to categorize imperative verbs into different groups by considering their intentions, we can claim that affirmative imperative verbs can be assorted it has been concluded that the intentions of the majority of affirmative imperative verbs consist of &permission& and &encouragement& and the intentions of the majority of negative imperative verbs include &threatening& and &guiding& .all in all, hafez should be known as a guide in the aspect of using imperative verbs. if we want to take a look at his poems from the fifth aspect which is the addressor`s view we can recognize that about 90 percent of the addressors in hafez`s poems are &singular second-person& .the other noticeable point that has been found out in this study is that grammar teachers categorize the addressors of imperative verbs into three groups including &singular second-person&,&plural second-person& and &plural first-person.