تحلیل محتوای روایات علوی و نقد عقاید اهل نهروان از اولین قتل تکفیری اهل نهروان تا پایان جنگ نهروان

با توجه به قُبح تفرقه‌ افکنی قتل‌ های تکفیری و با توجه به اهتمام خوارج عصر علوی‌ به چنین قتل‌هایی، از جمله الزامات، پاسخ به این پرسش است که امیرالمومنین† در مواجهه با قتل‌ های تکفیری خوارج چه سخنانی بیان فرمودند؟ و آیا سخنان ایشان امروزه نیز کاربرد دارد؟ برای روشن شدن پاسخ، مقالۀ حاضر ابتدا با مراجعه به نهج‌‌البلاغه و کتب معتبر تاریخی، به جمع‌آوری سخنان علوی‌ در باب فرقۀ خوارج از اولین قتل تکفیری آنها تا پایان جنگ نهروان پرداخته و سپس با روشی منسجم و با «تحلیل محتوای مضمونی»، به جداسازی مهم‌ترین مضامین اصلی و فرعی سخنان مذکور همت گمارده است. ماحصل تلاش، یافتن 10 خطبه، گفت‌وگو و نامه است که به 4 مضمون کلی (مقوله) قابل تقسیم است. 70 درصد مفاد این مقوله‌ها دلالت دارد بر تلاش امیرالمومنین به نفی اتهامات تکفیری خوارج از خود و نیز آشنا‌‌سازی آنان با ویژگی‌های فتنه‌آفرین خودشان و اطرافیانشان. با توجه به مطالب این بخش، چه بسا خوارج به لحاظ انگیزه و خلوص دینی از مصداق تکفیری‌های امروزی نباشند. 30 درصد دیگر نیز دلالت دارد بر تلاش امام به عبرت‌‌بخشی به خوارج، محدودسازی مدارا با خوارج و تفهیم این حقیقت به آنها که سرمنشا اتهامات تکفیری آنها به امام†، نتیجه عملکرد نادرست خودشان بوده است و نه امام، گرچه ممکن است برخی از مداراهای علوی با خوارج، از اقتضائات عصر حاضر نباشد‌.