مطالعه تحلیلی مضامین عناصر شیعی در آثار فلزکاری کتیبه ‌دار دوره صفوی در موزه خوی

از جمله آثار و شاخه‌های هنری ایران، هنر فلزکاری است که در طول تاریخ، به‌ویژه در مبحث هنرهای سنتی انعکاس‌ دهنده دیدگاه‌های آیینی و مذهبی بوده ‌است. در این میان، آثار فلزی دوران صفوی حایز اهمیت بسیار است؛ زیرا این مقطع از دوره‌های پرشکوه هنر ایران به شمار می‌آید؛ ازآن‌رو که دولت یکپارچه‌ای را ایجاد نمود و موجب گسترش مذهب شیعه گردید. هدف از این پژوهش آشکار کردن تحولات پایه‌ای و دگرگونی شکل، تزیینات و محتوای اشیای فلزی این دوره با دو شاخص «مذهبی» و «ملی» است. بدین‌روی در پی دستیابی به پاسخ دو پرسش اصلی است: اول اینکه چرا هنرمندان دوره صفوی می‌خواستند برای بیان مضامین مذهبی و رویکردهای اجتماعی از اسامی دوازده امام‰، دعا و ابیات در وصف ائمه اطهار‰ در ساخت اشیای فلزی استفاده کنند؟ دوم اینکه حاکمان دوره صفوی می‌خواستند با حمایت هنرمندان، مضامین و عناصر شیعی را در تحول کدام ‌قالب‌هایِ شکلی در جامعه رونق دهند؟ این نوشتار با روش «توصیفی - تحلیلی» و با استفاده از منابع میدانی موزه‌ای و کتابخانه‌ای تدوین گردیده است. نتایج حاصل از این بررسی، علاوه‌ بر برجستگی‌های فرهنگی و هنری و ساختار مضامین شیعی در کتیبه‌‌های این دوره، گونه‌شناسی و به‌‌کارگیری انواع تزیینات گیاهی، تطبیق با دوره‌های پیشین، و استفاده از زبان و خط فارسی در دوره صفوی را نشان می‌دهد و بر این اساس، پژوهش حاضر بر این فرضیات استوار است که کلیات ساختار اشیای فلزی دوره صفوی گرچه پر از عناصر زیبایی‌شناسی درخور تبلیغ است، لیکن در بسیاری از موارد دربند تفکری ایدئولوژیک است که ‌باید در نقدی آشکار حاصل آن تشریح گردد.