تبیین راهبردهای مفهومی و راهکارهای عملی مطلوب در معماری مسجد -مدرسه‌ها براساس روایات شیعه

آموزه های شیعی منبعث از قرآن مجید و در کلام معصومان (ع) راهبردهای مفهومی و عملی مشخصی را به صورت اصولی فرازمانی و فرامکانی ارائه داده که قابل بهره‌برداری است. یکی از فضاهای معماری و شهری که از دیرباز منعکس‌کننده ایدئولوژی نظام های حاکم بوده، مسجد - مدرسه است. چون با بررسی پژوهش های انجام شده چگونگی تاثیر مهم‌ترین اصول معماری اسلامی - ایرانی (مسجدمحوری، آموزش‌محوری، محله‌محوری، درون‌گرایی و طبیعت‌محوری) بر کالبد معماری مسجد - مدرسه ها به طور واضح تبیین نشده، این پژوهش به تبیین راهکارها و راهبردهای مطلوب پنج اصل مستخرج از منابع شیعی و بر اساس روایات اهل‌بیت پرداخته که از مهم ترین اصول معماری اسلامی - ایرانی است. در این مقاله روایات شیعی به مثابه متغیر مستقلی است که بر ساختار کالبدی مسجد - مدرسه ها به عنوان متغیر وابسته موثر واقع می شود. هدف این پژوهش شناسایی ارزش ها، اصول معماری اسلامی - ایرانی و تشریح راهکارهای تحقق بخشی آنها در معماری مسجد - مدرسه ها بر اساس روایات شیعه است. روش تحقیق به لحاظ نوع داده ها کیفی و کمی (ترکیبی)، به لحاظ نوع نتایج توصیفی - تحلیلی و به لحاظ رهیافت تاریخی - تفسیری است. پنج اصل مزبور از مهم ترین اصول معماری و شهرسازی اسلامی ایرانی بر اساس روایات شیعه در مطالعات اولیه در میان صاحب نظران دارای اولویت دیده شد. برای تبیین راهبردها و راهکارهای مطلوب، در چهار مسجد - مدرسه تاریخی در دوره های اسلامی (سلجوقی، تیموری، صفوی و قاجار) که به طور هدفمند انتخاب شدند، این پنج اصل مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت.