گفتمان های فقهی حجاب و پوشش اسلامی زنان در سازمان روحانیت شیعه

هدف مقاله حاضر توصیف، مقایسه و مقابله سه گفتمان فقهی «سنتی»، «تحول گرا» و «تجددخواه» در نهاد روحانیت شیعه درباره حجاب و مدیریت زیباشناختی بدن زنانه، بر پایه روش «تحلیل انتقادی گفتمان» لاکلائو و موف است. پیروزی انقلاب اسلامی و تثبیت نظام سیاسی شیعی با محوریت نهاد روحانیت، وجوه معطوف به پوشش زنانه و مدیریت زیباشناختی بدن را در قامت مسئله‌ای اجتماعی در ایران معاصر پدیدار ساخت. بخشی از مسئله مندی حجاب و معضله های مرتبط با بازنمایی های زنانه مدلول نهادینه شدن حضور اجتماعی زنان در کنار مشروعیت بخشی دینی به مشارکت اجتماعی و سیاسی آنان در حوزة عمومی جامعه از سوی نهاد روحانیت قابل تعلیل است. بازتعریف موازین حجاب و پوشش به مثابه قانون اجتماعی و نفی آن به منزله انتخاب فردی، مزید بر بازتولید مناقشه میان الگوواره اندیشه دینی و غیردینی، همزمان موجد نزاع و تقابل قایلان به اصل حجاب و پوشش اسلامی با یکدیگر ذیل الگوواره دینی و گفتمان های فقهی نیز گردیده است. یافته‌های پژوهش علاوه بر رویت پذیر ساختن دال‌های شناور هر یک از گفتمان های فقهی مذکور حول دال مرکزی پوشش اسلامی، وجود برداشت های اجتهادی و اخلاقی متفاوت از الفاظ، مفاهیم و مقولات ذی وجه با پوشش و مدیریت زیبایی‌شناختی بدن زنان، استنباط‌های متفاوت از معانی و مدالیل معطوف به حیا و عفت را نیز در سپهر معنایی و کرداری صورت‌بندی های فقهی «سنتی»، «تحول گرا» و «تجددخواه» نشان می دهد. سازوکارهای ناظر به «چیره بخشی خود - به محاق بردن دیگری»، وجه اشتراک سه صورت‌بندی فقهی مذکور از حجاب و پوشش را در نهاد روحانیت شیعه تشکیل می دهد.

the jurisprudential discourses on hijab and women’s dress at the shi‘a cleric organization

the present article aims at describing, comparing and contrasting three jurisprudential discourses, i.e. ‘traditional’, ‘evolutionist’, and ‘modernist’ discourses, in the institution of the shiite clergy regarding hijab and aesthetic management of women’s bodies based on laclau and mouffe’s method of ‘critical discourse analysis’. the victory of islamic revolution and establishment of the shiite political system with centrality of institution of clergy revealed the aspects of feminine dress and aesthetic management of the body in the form of a social issue. the institution of clergy can account for a part of the issue of hijab and the issues related to feminine representation due to institutionalization of women’s social presence alongside religious legitimization of their social and political participation in the public sphere of society. redefinition of the rules of hijab and dress as the social life laws and negating it as an individual choice, in addition to reproduction of disputes among the religious and non-religious models of thought, causes a struggle among those who believe in the principle of hijab and islamic dress under the religious model and jurisprudential discourses. the findings of the research, in addition to making the floating significations of each of the jurisprudential discourses visible around the central significations of islamic dress, suggest the existence of various ijtihadi and moral readings of words, concepts and subjects related to dress and aesthetic management of women’s bodies, and different inferences from meanings and signified ideas related to modesty and chastity in the semantic and functional sphere of ‘traditional’, ‘evolutionist’ and ‘modernist’ jurisprudential formulations. the mechanisms pertaining to ‘self-domination/ effacing others’ form the common aspect of the three jurisprudential formulations of hijab and dress in the shiite institution of clergy.