تحلیلی بر اقدامات عمرانی در بارگاه رضوی در دوره حکومت سنی مذهب سلجوقیان

بعد از شهادت امام رضا7، حرم مطهر رضوی در کانون توجه حکومت های سنی مذهب مستقر در خراسان قرار گرفت. در دوران حکومت سامانی و غزنوی، کارگزاران این دو حکومت نسبت به حرم مطهر رضوی احترام و ارادت داشتند. رفتار تساهل‌آمیز سامانیان و غزنویان نسبت به حرم مطهر رضوی، زمینه و بستری را برای اقدامات بعدی در دوران حکومت سلجوقیان فراهم ساخت. پژوهش حاضر به تحلیلی بر اقدامات عمرانی در حرم مطهر رضوی در دوره حکومت سلجوقیان با روش «توصیفی - تحلیلی» پرداخته است. این پژوهش کوشیده است با بهره‌گیری از منابع تاریخی و آثار برجای مانده در حرم مطهر رضوی و در موزه آستان قدس، تحقیقی تاریخی، باستان‌شناسانه، معمارانه و اجتماعی ارائه دهد. هدف مقاله پاسخ به این پرسش اصلی است که رفتار سلاطین‌ سلجوقی و وابستگان آنان نسبت به حرم مطهر رضوی چگونه بوده است؟ نتایج پژوهش حاکی از آن است که بستری که حکومت های سامانیان و غزنویان ایجاد نمودند، موجب شد سلاطین بزرگ سلجوقی نیز احترام و ارادت قلبی نسبت به حرم مطهر رضوی داشته باشند. علاوه بر این، در زمان سلطان سنجر بیشترین اقدامات عمرانی در این مکان مقدس صورت گرفت. رفتار تساهل آمیز سلطان ‌سنجر نسبت به اقدامات عمرانی وزیر شیعی اش، ابوطاهر قمی و خاندان کاکویه شیعی، منجر به گسترش تشیع محبتی و عاطفی در میان زنان خاندان سلجوقی گردید. از این‌رو زنان خاندان سلجوقی با توجه به بسترهای فرهنگی ایجاد شده، توجه ویژه ای به حرم مطهر رضوی داشتند.

an analysis of constructive measures in imam reza’s shrine under the saljuqid government

after imam reza’s martyrdom, his shrine was in the center of attention of the sunnite governments established in khorasan. under the rule of samanid and ghaznavid dynasties, the agents of these two governments paid homage and sincerity to imam reza’s shrine. the tolerating behavior of samanids and ghaznavids towards imam reza’s shrine prepared the ground for the next measures under saljuqids. the present study deals with an analysis of constructive measures in imam reza’s shrine through a descriptive-analytical method. this study has attempted to make use of historical sources and the remnants in imam reza’s shrine and in astan quds’s museum to present a historical, archeological, architectural and social study. this article aims at answering the following main question: “how was the behavior of saljuqid kings and their associates towards imam reza’s shrine?” the results of the study suggest that the ground and milieu created by samanid and ghaznavid rulers caused saljuqid great kings to have heartfelt sincerity towards imam reza’s shrine. besides, under sultan sanjar, the greatest numbers of constructions were done in that sacred place. sultan sanjar’s tolerating behavior towards the constructive measures of his shiite vizier, abu taher qomi, and the shiite dynasty kakuya led to the spread of affectionate and emotional shiism among the women of the saljuqid dynasty. thus, these women, considering the cultural ground prepared paid special attention to imam reza’s shrine.