سندسازی‌ها و انتحالات خصیبی در الهدایة الکبری

پژوهش‌های متعددی جایگاه ویژۀ حسین بن حمدان خَصیبی (م 346ق یا 358ق) را در شکل‌گیری فرقۀ غالی نصیریه نمایانده‌اند. بااین‌حال، کم‌تر پژوهشی به روش استفاده خصیبی از منابع و مشایخ روایی پرداخته است. این مساله به‌ویژه به خاطر ناشناختگی بیشتر مشایخ صدر اسانیدش اهمیت زیادی دارد. نوشته پیش رو با بررسی‌ تطبیقی میان اسانید الهدایة با دیگر منابع در پی رسیدن به پاسخ‌هایی برای این پرسش است که خصیبی در الهدایة چگونه از منابع بهره برده است؟ و برای نمونه به اشتراکات گسترده روایات الهدایة با روایات متهمان به غلو مانند ابن‌مهران، اسحاق بصری و به‌ویژه شلمغانی (در اثبات الوصیة) دست یافته است. بنا بر قرائن زیادی خصیبی با وجود استفاده از روایات بسیار از کتاب الاوصیاء شلمغانی یا دفاتر ابن‌مهران، نامی از ایشان نبرده، بلکه عموماً با ارائۀ واسطه‌ای ساختگی تا مشایخ ایشان، اسنادشان را سرقت کرده، و یا مرسلاتشان را با اسنادی ساختگی کامل کرده، و در مواردی در متونشان نیز دست برده است. خصیبی با وجود تاخر و اتکا به چند منبع وجاده‌ای، مدعی سماع گسترده از اصحاب امامین عسکریین ع بوده، و این در تثبیت جایگاهش به عنوان رهبر نصیریه موثر بوده است.

khasibi’s documentations and plagiarisms in hidāyat al-kubrā

numerous researchers have shown the special position of hussein bin hamdan khasibi (b. 346 or 358 ah) in formation of the extremist sect of nasiriya. however, few studies have referred to khasibi’s method for using traditional sources and great personages or sheikhs. this is of special importance due to unknown identity of most sheikhs in early stages of his documents. the present article comparatively investigates the documents of al-hidāyat al-kubrā and other sources to achieve answers for the question of how khasibi has used sources in that book. besides, for instance, we have attained the widespread commonalities between the traditions of this book and the traditions of those accused of extremism, like ibn mehran, ishaq basri and, especially, shalmaghani (in his ithbāt al-wilāya). according to many evidences, while khasibi was using many traditions from shalmaghani’s kitāb al-awṣiyā or ibn mehran’s dafātir, he has not mentioned their names; rather, he has plagiarized their documents by presenting a fabricated middleman (in the chain of authorities) up to their sheikhs or by completing their imperfect chain with fabricated documents. and in some cases, he has even manipulated their texts. despite being later and reliance on some sources he had found, khasibi claimed widespread hearing from the companions of imam hadi and imam askari (pbut), and this was effective in fixation of his position as the leader of nasiriya sect.