تبیین حضور بن‌مایه‌های هویتی تشیع در تصویر‌سازی نگارۀ کشتی شیعه از شاهنامه طهماسبی

از اتفاقاتی که همزمان با تشکیل حکومت صفوی در جامعه ایران رخ داد، پیدایش مفهوم حاکمیت شیعی بود. در این دوران، مذهب تشیع مهمترین بن مایه در شکل‌دهی به هویت ایرانی قلمداد شد؛ که نمود تصویری آن را در هنر و تصویرسازی نگارهای آن زمان می توان مشاهده کرد. هدف این پژوهش، تحلیل چگونگی تطور بن مایه های هویتی و تبدیل برخی از آنها به نماد و نقش مایه در روایت تصویری کشتی نجات اثر میرزاعلی است. روش تحقیق بر مبنای ماهیت، توصیفی– تحلیلی است و شیوۀ گرد‌آوری اطلاعات، کتابخانه ای است. این پژوهش به دنبال یافتن پاسخ این پرسش است که: سیر تطور بن مایه‌ها و تبدیل آنها به نماد و نقش مایه در نگارۀ کشتی شیعه چگونه است؟ و در ادامه، پیوند آن با عناصر حماسی متن ادبی شاهنامه چیست؟ نتایج حاصل از پژوهش گویای آن است که: در دورۀ مذکور مذهب تشیع، مهم‌ترین بنمایۀ شکل دهنده و انسجام‌بخش هویتِ جمعی ایرانیان قلمداد می شود و این عامل در ادبیات و هنر و بالاخص در تصویرسازی و کتاب آرایی نسخ مصور آن زمان در قالب نقش مایه ها و نمادها، ظهور و بروز کرده و منجر به مشروعیت بخشی به حکومت صفوی شده است. این مشروعیت از طریق ارجاع کهن الگویی و برقراری پیوند میان عناصر متن حماسی و دینی به شکل پیدا و پنهان هنری سبب اثبات و تحکیم آموزه ها و پیام متن نگاره و مقاصد خاص اجتماعی و گفتمان مذهبی آن گردید.

explaining the presence of shia identity elements in the illustration of the shia ship image from tahmasabi’s shahnameh

among the events that occurred in the iranian society simultaneous with the formation of the safawid government was the emergence of the idea of the “shiite governance”. at that time, shiism was the most important theme in formation of the iranian identity whose pictorial manifestation can be seen in the artistic depiction of the illustrations of that era. this study aims at analysis of how the transformations and evolutions in the themes of the shiite identity and turning some of them into the symbols and motifs in pictorial account of mirza ali’s work entitled ‘saving ship’. the research method was based on the descriptive-analytical nature and the method of gathering library data. this study is seeking to find an answer to the following question: “how is the course of evolution in the shiite themes and their turning into symbols and motifs in the depiction of the ‘shi‘a ship’ and what is its relationship with the epic elements in the literary text of shahnama”? the results of this study suggest that in the aforementioned era, the shiism was considered as the most important theme forming and consolidating the iranians’ collective identity, and this factor was manifested in the literature and art, especially in depiction of the pictorial books in that era in the form of motifs and symbols, leading to legitimating the safawid government. this legitimation through old paradigmatic references and establishing links between the elements of epic and religious texts in evident and hidden artistic forms led to proving and consolidating the doctrines and messages of the motif, its special social purposes and religious discourse.