طرح شیعه از علم دین

مسئله‌ی علم در بسیاری متون متقدم و متاخر شیعه، مسئله‌ای محوری است، تا آنجا که می‌توان گفت شیعه طرحی خاص خویش از علم دارد. منظور از «طرح علم» اینجا مجموعه مباحثی است که علم را تعریف می‌کند، علم حقیقی را از شبه‌علم متمایز می‌کند، غرض و منفعت از آن را معین می‌سازد و آن را معرف حقیقت آدمی قرار می‌دهد. پرداختن به طرح علم سنت پیوسته‌ای در تاریخ اسلام به ویژه در تصوف دارد که مشهورترین نمونه‌ی آن کتاب «احیاء علوم دین» غزالی است. چنین آثاری همواره حقیقت علم را در معرض خطر فراموشی و تحریف از سوی دانشمندان زمانه ‌دیده و کوشیده‌اند نشان دهند که علم حقیقی چیزی ورای اشتغال رسمی به علوم و الفاظ و مفاهیم آن‌ها است، نحوه‌ی وجود دانشمند است که همچون احوال و اخلاق و رفتار او جلوه‌گر می‌شود. در این مقاله نشان داده‌ایم که علماء متقدم و متاخر شیعه آثار مشابه مهم و برجسته‌ای در بحث از طرح علم دارند و به آن همچون مسئله‌ای اساسی برای شیعه می‌نگریستند، تا آنجا که می‌توان در کنار تشیع فقهی به مفهومی چون تشیع علمی قائل شد. گرچه روش این مقاله تحلیلی است نه تاریخی، عمق و گستره‌ی این مباحث در متون شیعه، احتمال گسترش مباحث مربوط به علم را در تصوف از ناحیه‌ی این متون شیعی برجسته می‌کند، به ویژه که بعضی علماء متاخر شیعه نیز بر آبشخور شیعی مباحث کتابی چون «احیاء علوم دین» تاکید کرده‌اند.

Shiite pattern of the science of religion

The issue of science is a central issue in many early and later Shiite texts, so much so that it can be said that the Shiites have their own plan of science. The &science plan& here refers to a set of topics that define science, distinguish real science from pseudoscience, determine its purpose and benefit, and make it the representative of human truth. There is a continuous tradition in the history of Islam, especially in Sufism, The most famous example of which is Ghazali’s book &Revival of Religious Sciences&. Such works have always seen the truth of science in danger of being forgotten and distorted by the scientists of the time and have tried to show that true science is something beyond the formal occupation of sciences, the way of being a scientist that manifests itself as his morals and behavior. In this article, we have shown that the early and late Shiite scholars have similarly important and prominent works in the discussion of the pattern of science and viewed it as a fundamental issue for the Shiites, As far as jurisprudential Shiism can be considered as a scientific Shiite. Although the method of this article is analytical rather than historical, the depth and breadth of these discussions in Shiite texts highlights the possibility of spreading sciencerelated issues in Sufism from these Shiite texts, especially since some later Shiite scholars also have emphasized on the Shiite sources of a book such as &Revival of Religious sciences&.