نقش بربرهای کتامه در تاسیس و تضعیف دولت فاطمیان

فاطمیان (297-567 ق) خلفای شیعی بودند که پس از دوره‎ای فعالیت‌های تشکیلاتی مخفی توسط سازمان دعوت اسماعیلیان و با استفاده از ظرفیت‎های موجود در میان قبایل بربر شمال افریقا، دولتی تشکیل دادند و با فتح مصر و بنای شهر قاهره، چشم‌انداز خود را در پیشروی و فتح شرق اسلامی آشکار کردند و به رقابت با خلافت عباسیان پرداختند. این اقلیت شیعی، توانستند بیش از دو و نیم قرن بر جغرافیای گسترده‌ای از سرزمین‎های اسلامی با ساکنان سنی و اهل ذمه حکمرانی کنند و در برخی دوره‎ها مانند دوره اول خلافت در مصر، اقتدار و محبوبیت بالایی نیز داشتند. می‎دانیم موفقیت‎های دولت فاطمیان در کنترل و اداره مملکت، حاصل رویکرد و سیاست‎های اجتماعی بود. یکی از سیاست‌های اجتماعی فاطمیان، تعامل آن‌ها با قبایل و استفاده از ظرفیت قبیله‌ای مغرب و مصر بود. قبیله بربر کتامه در دوره دعوت و تاسیس دولت، مهم‌ترین و بزرگ‌ترین یار و حامی فاطمیان بودند. سوال اصلی مقاله این است که نقش این قبیله در تاسیس دولت و برآیند فعالیت این قبیله در دولت در مصر چه بود. دستاورد تحقیق این است که قبیله کتامه در دوره دعوت به ویژه از زمان حضور ابوعبدالله شیعی در مغرب، اصلی‌ترین حامی و ستون فقرات دولت فاطمیان بودند. این نقش در تمام دوره مغرب و سال‌های اولیه خلافت مصر استمرار داشت تا این‌که در دوره العزیز با ورود قبایل دیگر به ویژه مشارقه تضعیف شد و پس از ورود بدرالجمالی به قاهره از بین رفت و قبیله کتامه مانند مردم عادی شدند.

The Role of Kutama Berbers in Establishing and Weakening the Fatimid Government

Fatimids (297567 AH) were the Shi’a caliphs who, after a period of organizational secret activities by the Isma’ili Da’wa organization, made use of the capacities existing among Berber tribes in north Africa to establish a state, conquering Egypt and founding Cairo, and revealing their perspective in progressing and conquering the Islamic East, rivaling with Abbasid caliphate. This Shi’a minority could manage to dominate a vast region of Islamic lands with Sunni and Dhemmi inhabitants for more than two and a half century. In some eras, such as the first caliphate period in Egypt, they had a high popularity and authority as well. We know that the successes of Fatimid government in controlling and managing the country’s affairs were the result of their social approach and policies. One of the Fatimid’s social policies was their interaction with tribes and their use of tribal capacities of Maghrib and Egypt. The Kutama Berber tribe was the most important and the greatest supporter of Fatimids in periods of Da’wa and establishment of the government. The main question of this article is as follows: “What was the role of this tribe in establishing the government and ultimate result of the activity of this tribe in Egyptian government?” The finding of this study is that Kutama tribe in Da’wa period, especially since the presence of the Shi’a Abu Abdullah in Maghrib, was the main supporter of the Fatimid government. This role was continuous during the whole period of Maghrib and the early years of caliphate in Egypt until it was weakened under Abdul Aziz with the entrance of other tribes, especially Mushariqa, and it vanished after the entrance of Badr alJamali into Cairo, when Kutama tribe turned into an ordinary tribe.