بررسی و تحلیل ابعاد سیاسی اجتماعی جنبش شیعی علویان طبرستان (243-308ق) بر پایه نظریه کنش جمعی چارلز تیلی

برپایی حکومت علویان، مهم ترین رویداد سیاسی بود که پس از ورود اسلام به ایران در طبرستان شکل گرفت. کاربست نظریه «کنش جمعی» از چارلز تیلی که به انقلاب ها و حرکت های اجتماعی می پردازد، در ارائه خوانشی جدید از این جنبش تاثیرگذار است. در پژوهش حاضر، با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی تحلیلی، جنبش علویان با رویکرد به آراء تیلی بررسی شده است. سوال اصلی مقاله این است که کاربست نظریه یادشده، چه ابعادی از این جنبش را نمایان می کند؟ به نظر می رسد علویان از راه اندازی این جنبش، تحقق سه هدف را در نظر داشتند: 1. حفظ بقا؛ 2. رسیدن به قدرت سیاسی؛ 3. گسترش مبانی تشیع. بر این اساس، پس از رسیدن به قدرت، با عنایت به هویت دینی مشترک با مردم و حاکمان بومی، سازمانی با شاکله نظامی و دینی ایجاد گردید. بسیج منافع توسط رهبران علوی به صورت تهاجمی و تدارکاتی بوده و ماهیتی اجبارآمیز و هنجاری داشته است. عنصر قدرت در این جنبش، دو سویه تقابلی (خلافت سنی/ حکومت شیعی) دارد. مهم ترین فرصت های پیش آمده برای رهبران جنبش، عبارت است از: ایجاد هویت دینی مشترک، بهره جویی از توان نظامی حاکمان محلی و استفاده از ظرفیت های توده. سامانیان و کینخواریان، مهم‌ترین عوامل تهدید علویان بودند که سیاست سرکوب را پیش گرفتند. نوع کنش جمعی علویان، رقابتی و نوخواهی بوده و بر مبنای تقابل دوگانه خودی بیگانه شکل گرفته است.

Investigation and Analysis of the PoliticalSocial Dimensions of the Shi’a Movement of Alawids of Tabaristan (243308 AH) Based on Charles Tilly’s Theory of Collective Action

Establishment of Alawids’ government was the most important event after the entrance of Islam into Tabaristan province in Iran. Applying Charles Tilly’s theory of collective action, which deals with revolutions and social movements, is effective in offering a new reading of that movement. In the present study, we use library sources and a descriptiveanalytical method to analyze Alawids’ movement with a look at Tilly’s theory. The main question of the article is as follows: “What dimensions of that movement does applying Tilly’s theory reveal?” It seems that Alawids sought the following three goals by that movement: (a) surviving, (b) achieving political power, and (c) diffusing Shi’a tenets. Accordingly, after seizing power, in view of the common religious identity of the people and the local rulers, an organization with a military and religious nature was established. Mobilization of interests by Alawid leaders was in an aggressive and preparatory form and had an obligatory and normative nature. The element of power in that movement was in mutually contrasting form (Sunni caliphate/ Shi’a government). The most important opportunities for the leaders of the movement were as follows: creating a common religious identity, making use of the military power of the local rulers, and using public capacities. Samanids and Kinkharids were the most threatening factors for Alawids and pursued a suppressing policy. The Alawids’ collective action was rivalry and modernist, and was formed on the basis of the dichotomy of insideroutsider.