زیارت عراق، پدیده‌ای فرهنگی با ابعاد سیاسی؛ برشی از مناسبات سیاسی ایران و عثمانی دوره قاجار

پدیده زیارت شهرهای مقدس عراق در دوره قاجاریه، به عنوان یکی از نقاط اتصال جامعه ایران و عثمانی تلقی می‌گشت. اگرچه این پدیده تا پیش از دوره قاجار، با ابعاد فرهنگی اجتماعی و اقتصادی خود هم‌چنان وجود داشت، در این دوره تحت تاثیر برخی عوامل نظیر افزایش تعداد زوار، رواج مناسبات دیپلماتیک میان دولت‌ها و نیز تحولات منطقه‌ای، ابعاد سیاسی نیز به خود گرفت و به مساله‌ای پیچیده و تاثیرگزار در روابط ایران و عثمانی تبدیل شد. قرار گرفتن عراق شیعه در داخل مرزهای دولت عثمانی و همسایگی این خطه با دولت و جامعه شیعی ایران که سالانه هزاران نفر از اتباع آن برای زیارت اماکن مقدسه عراق راهی آن‌جا می‌شدند، پیامدهای سیاسی اجتماعی فروانی را به‌وجود می‌آورد و چالش‌هایی را در مناسبات سیاسی دولتین ایجاد می‌کرد. موضوع بدرفتاری ماموران محلی عثمانی که چندان هم فرمان‌بری از باب‌عالی نداشتند با زوار، از عوامل همیشگی نارضایتی دولت و جامعه ایران از عثمانی‌ها بود که در این زمینه تلاش‌های دیپلماتیک متعددی برای رفع این مساله صورت گرفت. موضوع مقاله حاضر، پرداختن به ابعاد مساله زیارت عتبات عالیات و چگونگی تاثیر آن در مناسبات سیاسی دولت‌های ایران و عثمانی در عصر قاجار با تکیه بر اسناد و گزارش‌های عثمانی است.