شناسایی صفات اگروفیزلوژیکی موثر بر عملکرد ارقام برنج تحت تنش رطوبتی با استفاده از روش های آماری چند متغیره

سابقه و هدف: یکی از مشکلات زراعت برنج کمبود منابع آب است به‌ویژه در دوره‌هایی که کاهش ریزش باران بر رشد رویشی و عملکرد آن تاثیر می‌گذارد. تنش خشکی به‌عنوان عامل موثری بر کاهش تولید در گیاهان شناخته شده است که در این باره شناسایی و گسترش ژنوتیپ‌های سازگار به تنش یکی از راهکارهای غلبه بر شرایط نامساعد محیطی است. بنابراین شناخت کافی از تنوع ژنتیکی و طبقه‌بندی ژرم‌پلاسم‌ها در انتخاب والدین مناسب برای اهداف به‌نژادی لازم و ضروری است.مواد و روش‌ها: این تحقیق برای شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل و حساس برنج به تنش خشکی با 20 ژنوتیپ بومی و اصلاح‌‌شده برنج به‌صورت فاکتوریل با طرح کامل تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور (رشت)، اجراء شد. طی مراحل رشد صفات ارتفاع بوته، تعداد پنجه کل، تعداد پنجه بارور، مساحت برگ پرچم، طول خوشه، تعداد دانه پر و پوک، وزن صد دانه، تعداد روز تا رسیدگی و عملکرد اندازه‌گیری شدند.نتایج و بحث: نتایج مقایسه میانگین نشان داد که کمترین درصد تغییرات اکثر صفات در ارقام محلی مربوط به هاشمی، علی‌کاظمی و سنگ‌جو و در ارقام اصلاح‌شده به درفک، سپیدرود و شیرودی تعلق داشت. تجزیه کلاستر به روش واریانس مینیمم وارد و معیار فاصله‌ای اقلیدسی برای صفات زراعی ژنوتیپ‌های مورد بررسی را در دو گروه قرار داد. تفکیک گروه‌ها عمدتاً بر اساس ارقام اصلاح‌شده و ارقام بومی و خوش‌کیفیت بود. در این تحقیق مشخص شد که بین گروه‌های مختلف ایجاد‌شده در ژنوتیپ‌های برنج بر مبنای صفات مورفولوژیک تنوع ژنتیکی وجود دارد و می‌توان از متفاوت‌ترین و پر‌محصول‌ترین ژنوتیپ‌های برنج در برنامه‌های دو‌رگ‌گیری به‌ویژه برای تلاقی با ژنوتیپ‌های موجود برای ایجاد ارقام جدید مقاوم به تنش استفاده کرد. نتایج حاصل از تجزیه به عامل‌ها نشان داد که 3 و 4 عامل اصلی و مستقل طی دو سال، تحت شرایط نرمال و تنش 73 الی 85 درصد از تغییرات کل داده‌ها را توجیه می‌کنند.نتیجه‌گیری: برای گزینش ژنوتیپ‌های با عملکرد دانه بالا و متحمل به تنش رطوبتی در برنج، می‌توان به صفات تعداد پنجه کل و بارور، تعداد روز تا رسیدگی، مساحت برگ پرچم، طول خوشه و وزن صد دانه توجه کرد و از طریق برآورد شاخص‌های گزینشی مناسب، گزینش‌های هم‌زمانی برای صفات مذکور انجام داد.