تبیین رفتار سازشی بهرهبرداران حوضهی تالاب شادگان در برابر اثراتخشکسالی:کاربست نظریه آسیب پذیری

سابقه و هدف: بزرگ‌ترین تالاب بین‌المللی ایران یعنی تالاب شادگان یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین تالاب‌های کشور و حتی جهان است. وسعت تالاب، طبیعی بودن آن، غنای بالای گونه‌های گیاهی، جانوری و زیستگاه‌های آن، ارزش فوق‌العاده‌ای را برای این تالاب به ارمغان آورده است. در سال‌های اخیر این تالاب ارزشمند تحت‌ تاثیر عوامل طبیعی و عوامل غیرطبیعی و انسانی در معرض خشک شدن و نابودی قرار گرفته است. معیشت خانوارهای بهره‌بردار روستایی حاشیه‌نشین تالاب شادگان از تمامی جنبه‌ها به این تالاب وابستگی انکارناپذیری دارد، به‌طوری‌که مرگ تالاب، مرگ معیشت آن‌ها را به‌همراه خواهد داشت. یکی از راه‌های کاهش آسیب‌پذیری حاشیه‌نشینان تالاب شادگان، تاکید و توجه بر رفتار سازشی بهره‌برداران آن است. در این راستا تحقیق حاضر با هدف تحلیل عوامل موثر بر رفتار سازشی بهره‌برداران حوضه‌ی تالاب شادگان در برابر اثرات خشک‌سالی بر اساس تئوری آسیب‌پذیری انجام شده است.مواد و روش ‏ها: این تحقیق به لحاظ ماهیت و اهداف، از نوع پژوهشی کاربردی و از منظر جمع‌آوری داده‌ها، توصیفی پیمایشی و از نظر تحلیل روابط بین متغیرها از نوع مطالعات همبستگی است. جامعه‌ی آماری تحقیق شامل کلیه‌ی خانوارهای بهره‌بردار روستایی ساکن در بخش مرکزی و دهستان خنافره از شهر شادگان در استان خوزستان  شامل 2319 بود که در نهایت نظرات 124 بهره‌بردار بر اساس روش نمونه‌گیری سهمیه‏ای تصادفی از طریق پرسش‌نامه گردآوری شد. به‌منظور تعیین پایایی آن از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که با میزان بالای 76/0 برای تمامی متغیر‏ها نشان از پایایی مطلوب پرسش‌نامه‏ داشت. روایی پرسش‌نامه نیز به وسیله‏ تیمی از متخصصان موضوعی تایید شد. داده‏های حاصل از پرسش نامه‏های گردآوری شده به وسیله‏ دو نرم‏افزار توصیف و تجزیه‌و‌تحلیل شدند نتایج و بحث: طبق نتایج به‌دست‌آمده 6/47 درصد بهره‌برداران روستایی حوضه مورد بررسی از نظر نوع رفتار سازشی در برابر آسیب‌پذیری ناشی از مخاطرات طبیعی و انسانی، دارای رفتار غیرمسئولانه و 4/52 درصد دیگر نیز دارای رفتار مسئولانه در این‌باره بوده‌اند. نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل مسیر نشان داد که متغیر حساسیت، اثری مستقیم و معنی‌دار بر آسیب‌پذیری و رفتار سازشی بهره‏برداران به ترتیب با مقدار بتای (377/0=β) و (208/0=β) دارد. متغیر در معرض قرار گرفتن اثری مستقیم و معنی‏ داری بر آسیب‏پذیری و رفتار سازشی بهره‏برداران با مقدار بتای به ترتیب (492/0=β) و (323/0=β) دارد. سه متغیر در معرض قرار گرفتن، حساسیت و ظرفیت انطباقی در مجموع 41 درصد از تغییرات واریانس آسیب‏پذیری را تبیین می‏کنند. سه متغیر در معرض قرار گرفتن، حساسیت و آسیب‏پذیری در مجموع 20 درصد از تغییرات واریانس رفتار سازشی را تبیین می‏کند.نتیجه ‏گیری: بدین ترتیب می‏توان نتیجه گرفت که در معرض قرار گرفتن بهره‌برداران در مواجهه با خشک‌سالی تالاب شادگان و حساسیت آنها به خشک‌سالی منجر به بروز آسیب‌پذیری و رفتار سازشی بهره‌برداران شده است. بنابراین  خطر خشک‌سالی تالاب میتواند اثرات مستقیم و غیرمستقیم بر زندگی بهره‏برداران داشته باشد. به عنوان مثال، تغییر در عملکرد محصول در پاسخ به بروز خشک‌سالی می‌تواند یکی از تاثیرات مستقیم این پدیده باشد. همچنین افزایش بیکاری ناشی از خشک شدن تالاب به دلیل کاهش آب رودخانه‌ی کارون و جراحی، یکی از تاثیرات غیرمستقیم آن است. بنابراین ساکنان منطقه درصدد برمی‌آیند که به آن پاسخ بدهند و این منجر به رفتار سازشی بهره‌برداران می‏شود.