نظام حکمرانی زیست‌محیطی جهانی: چالش ها و راهکارها

سابقه و هدف: نظام حکمرانی زیست‌محیطی جهانی در دست‌یابی به هدف اصلی خود، یعنی حفاظت از محیط زیست جهانی و تحقق توسعه پایدار، چندان موفق نبوده است. از جمله دلایل این امر، ناهماهنگی و عدم همکاری بازیگران بین‌المللی؛ تورم موافقت‌نامه‌های چندجانبه زیست محیطی، ساختارها و نهادهای بین‌المللی نامناسب؛ عدم پیروی از اسناد و عملی و اجرایی نشدن تعهدات مندرج در آنها؛ اختصاص ناکارآمد منابع؛ شیوه غیرمردم‌سالارانه تصمیم‌گیری؛ سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری خارج از نظام حکمرانی زیست‌محیطی جهانی و نبود بازیگران غیردولتی در نظامی دولت‌محور است. این نوشتار بر آن است تا علل ناکارآمدی نظام حکمرانی زیست‌محیطی جهانی را شناسایی و اقدامات  لازم برای برطرف ساختن کاستی‌های این نظام را بررسی کند. روش تحقیق: نوشتار پیش‌رو، با بهره‌گیری از شیوه پژوهش کتابخانه‌ای و با استفاده از مقاله‌ها و کتاب‌های پژوهشگرانی که پیشتر درباره حکمرانی زیست‌محیطی جهانی تحقیق کرده‌اند،  تلاش دارد وضعیت موجود نظام حکمرانی زیست‌محیطی جهانی را بررسی کند. این نوشتار با توجه به میزان گسترده تخریب محیط زیست جهانی، برخی علل ناکارآمدی نظام موجود حکمرانی زیست‌محیطی جهانی را بررسی و در پایان شماری از راهکارهای پیشنهادی  درباره اصلاح نظام حکمرانی زیست‌محیطی جهانی را مورد بحث قرار داده است. نتایج و بحث: در نظام حکمرانی زیست‌محیطی جهانی، از طریق فرایندِ ایجاد اسناد و نهادها، ساختاری متشکل از اسناد نرم و سخت و نهادهای لازم برای عملی شدن این اسناد و تحقق تعهدات و الزامات آنها ایجاد می‌شوند. اما بدون هماهنگی و همکاری همه بازیگران بین‌المللی در سطحی قابل‌قبول، حتی اگر دولت‌ها اراده سیاسی لازم برای حفاظت از محیط زیست را داشته باشند نیز، نمی توان انتظار داشت پدیده‌ای مرزگذر با پاسخ‌های ناهماهنگ دولت‌ها تحت کنترل درآید. نهادهای موجود از جمله unep unep نیز کارایی لازم را در این‌باره از خود نشان نداده‌اند و با وجود شمار فراوان اعلامیه‌ها، کنوانسیون‌ها و سایر اسناد بین‌المللی، مشکلات زیست‌محیطی فراوانی از جمله تغییرات اقلیمی، آلودگی هوا، خاک و اقیانوس‌ها، خطرات هسته‌ای یا ناشی از دست‌کاری ژنتیک، کاهش بی‌رویه ذخایر طبیعی و نابودی تنوع‌زیستی و چشم‌اندازها همچنان گریبان‌گیر نقاط مختلف دنیاست. از این‌رو لازم است که مفاد اسناد موجود به‌ویژه موافقت‌نامه‌های چندجانبه زیست‌محیطی، با استفاده از ساختارهای فعلی، عملی شوند و این امر به یاری تقویت نهادهای هماهنگ‌کننده از جمله unepunep و به یاری همکاری نزدیک‌تر و موثرتر بازیگران بین‌المللی شامل دولت‌ها، نهادهای جامعه مدنی و از جمله سازمان‌های غیردولتی، و بخش خصوصی امکان‌پذیر خواهد شد. نتیجه‌گیری: اصلاح نظام حکمرانی زیست‌محیطی جهانی در وهله نخست نیازمند همکاری و هماهنگی میان دولت‌ها، نهادهای جامعه مدنی و بخش خصوصی است. همچنین پیروی از اسناد، معاهدات و موافقت‌نامه‌های چندجانبه زیست‌محیطی، تقویت unep به مثابه نهاد هماهنگ‌کننده، گسترش نقش مجمع جهانی وزرای محیط زیست، اصلاح نهادهای فعلی سازمان ملل‌ متحد؛ تقویت سازوکارها و منابع مالی، ایجاد ظرفیت‌های زیست‌محیطی در سازمان تجارت جهانی، مدل‌های احتمالی برای سازمان محیط زیست جهانی، اصلاح شورای قیمومت سازمان ملل‌ متحد، گسترش وظایف شورای امنیت سازمان ملل متحد، و تاسیس دادگاه زیست‌محیطی جهانی از دیگر الزامات نظام حکمرانی زیست محیطی جهانی است.