اثر سطح بستر بر جوامع چسبنده زیستی سواحل جنوبی دریای خزر

سابقه و هدف: بیوفولینگ به چسبیدن و رشد موجودات زنده بر ساختارهای در معرض محیط‌های دریایی اطلاق می‌گردد. جوامع بیوفولینگ از نظر اکولوژیک با توجه به نقش‌شان در انتقال انرژی در زنجیره‌های غذایی و عملکرد اکوسیستم‌ها و ایجاد بسترهای چند بعدی به عنوان زیستگاه برای سایر موجودات اهمیت داشته، همچنین از نظر اقتصادی با نشست روی ساختارهای دریایی و بدنه کشتی‌ها و قایق‌ها موجب آسیب‌های اقتصادی می‌شود. با این وجود اطلاعات بسیار اندکی بر روی این جوامع در دریای خزر وجود دارد و در سواحل جنوبی دریای خزر مطالعه‌ جامعی بر این جوامع انجام نشده است. مواد و روش‌ها: در مطالعه حاضر تغییرات زمانی این جوامع در سواحل جنوبی دریای خزر با استفاده از پنل‌های  pvc با ابعاد 3/0 ×12×12 سانتی‌متر در دو سطح رویی و زیرین، از خرداد 1393 تا خرداد 1394 در منطقه ویژه اقتصادی بندر آستارا، بررسی شد. پنل‌ها با 5 تکرار توسط طناب در عمق 1 متری به صورت افقی قرار داده و به مدت یک سال هر دوماه یکبار جمع‌آوری و با پنل‌های جدید جایگزین شدند. در  هر نمونه برداری با دقت از پنل‌ها عکس‌برداری شد و سپس  درصد پوشش موجودات بیوفولینگ با آنالیز عکس ها توسط نرم افزار cpce  بصورت مجزا برای هر سطح محاسبه شد. همچنین میزان زیتوده کل و نسبت ماده غیرآلی به آلی با استفاده از وزن خشک و وزن خاکستر محاسبه شد. نتایج و بحث: در مجموع شش گروه از بیوفولینگ ها شامل کشتی چسب‌ها (barnacles)، خزه‌زیان (bryozoans)، جلبک‌ها (algae)، پرتاران (polychaete)، دوکفه‌ای‌ها (mussels) و هیدروزئن‌ها (hydrozoans) شناسایی شد. گونه غالب در این بررسی کشتی چسب  amphibalanus improvises است که در تمام طول سال روی پنل‌ها مشاهده شد. همچنین بریوزوئن های راسته کیلوستوم و تنوستوم دومین گروه فراوان بیوفولینگ را تشکیل دادند. این دو گروه در مجموع عامل اصلی تغییرات زمانی مشاهده شده در جوامع مورد مطالعه هستند. نتایج آزمون آنالیز واریانس نشان داد که دوره زمانی غرقاب سازی پنل ها و سطح بستر تاثیر معنی‌داری بر درصد پوشش، زیتوده کل و نسبت ماده غیرآلی به آلی در بیوفولینگ‌ها داشته است (p>0/05). به طور کلی درصد پوشش، زیتوده کل و نسبت ماده غیرآلی به آلی موجودات در سطح زیرین پنل‌ها بیش‌تر از سطح رویی آن‌ها بدست آمد. بیشترین زیتوده و نسبت ماده غیرآلی به آلی بیوفولینگ ها در تابستان مشاهده شد درحالیکه این میزان برای درصد پوشش در پاییز دیده شد. همچنین نتایج نشان داد از نظر ترکیب جمعیت، سطح رویی پنل‌ها بیشتر دارای گونه‌های اتوتروف نظیر جلبک‌ها است ولی سطح زیرین بیشتر شامل گونه‌های هتروتروف دارای ساختار کربنات کلسیمی است. با گسترش اقتصادی و توسعه صنعت کشتی‌رانی و همچنین افزایش ساختارهای انسان ساز به محیط‌های آبی در دهه‌های اخیر و پیش بینی افزایش میزان فولینگ و هزینه های آن بر اثر گرمایش جهانی، نتایج این تحقیق و تحقیقات مشابه، کاربردهای مهمی در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی برای مقابله با مشکلات فولینگ خواهد داشت. از طرف دیگر خطر تهاجم گونه های دریایی به محیط های آبی جدید با تغییرات اقلیمی نیز در حال افزایش است و بنابراین دریای خزر نیز از گونه های مهاجم ایمن نخواهد بود. در نتیجه در جهت پایش جوامع بیوفولینگ در این پهنه آبی، باید مطالعات بیشتر و در دوره های زمانی بلند مدت‌تر انجام شود.