ارزیابی مخاطرات زیست‌محیطی منطقه حفاظت‌شده دنا با استفاده از روش تصمیم‌گیری چندمعیاره (Topsis)

سابقه و هدف: مناطق تحت حفاظت مدت طولانی است که به عنوان ابزار مهمی برای حفظ تمامیت زیستگاه و تنوع گونه در نظر گرفته شده‌اند. شناخت درست از عوامل تهدیدکننده مناطق حفاظت‌شده و بررسی اهمیت و میزان تاثیر آنها می‌تواند زمینه را برای جلوگیری و مقابله اصولی‌تر با این عوامل و نیز تهیه طرح‌های حفاظت از مناطق و مدیریت آنها فراهم آورد.مواد و روش‌ها: این بررسی در سال 1394، با هدف ارزیابی مخاطرات زیست‌محیطی منطقه حفاظت‌شده دنا واقع در شهرستان سی‌سخت، بر اساس روش‌ تصمیم‌گیری چندمعیاره topsis انجام شد. منطقه حفاظت‌شده دنا یکی از غنی‌ترین نقاط کشور از نظر تنوع زیستی و دارای وسعتی معادل 93780 هکتار است که در استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است. در ابتدا با بررسی گزارش‌های موجود، بازدید میدانی و مصاحبه با کارشناسان و متخصصان محیط‌ زیست مخاطرات اولیه منطقه مورد بررسی شناسایی و سپس با کمک پرسش‌نامه دلفی که بر اساس طیف لیکرت تنظیم شده بود، مخاطرات نهایی مشخص شدند. برای تجزیه‌و‌تحلیل و اولویت‌بندی مخاطرات شناسایی‌شده از روش topsis استفاده شد. در این روش مخاطرات بر اساس سه شاخص (شدت اثر، احتمال وقوع و حساسیت محیط پذیرنده) اولویت‌بندی شدند. با توجه به مفهوم alarp ریسک‌های مورد بررسی در سه سطح ریسک‌های بالا، ریسک‌های متوسط و ریسک‌های پایین تقسیم‌بندی شدند. در این بررسی با توجه به تعداد رده و طول رده، ریسک‌های تحت بررسی در پنج سطح (ریسک‌های غیرقابل تحمل، قابل‌توجه، متوسط، قابل‌تحمل و جزئی) طبقه‌بندی شدند.نتایج و بحث: در مرحله اول 26 مخاطره شناسایی شد که در نهایت بر اساس روش دلفی 18 ریسک در دو گروه حوادث طبیعی و مخاطره زیست‌محیطی (ریسک‌های فیزیکی، بیولوژیکی، اقتصادیاجتماعی و فرهنگی) مشخص شدند. تجزیه‌و‌تحلیل و اولویت‌بندی ریسک‌های شناسایی‌شده نشان داد که شکار غیرمجاز حیوانات با ضریب نزدیکی 905/0 در اولویت اول و رهاسازی پسماند ناشی از حضور گردشگران با ضریب نزدیکی 212/0 در اولویت آخر قرار گرفتند. بر اساس سطح‌بندی مخاطرات، در منطقه حفاظت‌شده دنا 1/11 درصد مخاطرات در رده غیرقابل‌ تحمل، 8/27 درصد مخاطرات در رده قابل توجه، 7/16درصد مخاطرات در رده متوسط، 2/22 درصد مخاطرات در رده قابل تحمل و 2/22 درصد مخاطرات در رده جزئی قرار گرفتند. مهم‌ترین مخاطرات در بخش زیست‌محیطی که شامل زیر بخش‌های فیزیکی، بیولوژیکی، اقتصادی اجتماعی و فرهنگی می‌شود، شکار غیرمجاز در زیربخش اقتصادی اجتماعی، ریشه‌کنی گیاهان مرتعی و دارویی در زیربخش بیولوژیک، عدم حمایت سیستم قضایی کشور از محیط‌بانان در زیربخش فرهنگی و تاثیرات مخرب کشاورزی محلی در زیربخش فیزیکی بیشترین مخاطرات را بر منطقه حفاظت‌شده دنا داشته‌اند. همچنین در بخش مخاطرات محیط طبیعی، فرسایش به‌عنوان مهم‌ترین ریسک شناسایی شد. در نهایت راهکارهای مدیریتی برای کنترل و کاهش مخاطرات ارائه شد.نتیجه‌گیری: نتایج به‌دست آمده نشان داد که منطقه مورد بررسی با توجه به برنامه‌ریزی مدیریتی فعلی از وضعیت مناسبی برخوردار نیست. لذا به نظر می‌رسد بهترین گزینه برای حفظ تنوع زیستی و یکپارچگی اکوسیستم، روش مبتنی بر مدیریت تلفیقی اکوسیستم و جوامع انسانی است که چنانچه با آموزش و تبیین اهداف برای ساکنین منطقه همراه باشد زودتر و سریع‌تر به اهداف خود خواهد رسید.