بررسی روند تغییرات شاخص گردوغبار (dsi) و ارتباط آن با وضعیت خشکسالی هواشناسی در اقلیم خشک کشور (مطالعه موردی: استان سمنان)

سابقه و هدف: گرد و غبار پدیده ای رایج در مناطق خشک و نیمه خشک است. از عواملی که در بروز این پدیده نقشدارد، تغییر شرایط آب و هوایی است که منجر به خشکسالی می شو د و خشک شدن دریاچه ها و رودخانه ها باعث ایجادبحران هایی مانند طوفان های ماسه ای شده است. این پدیده منجر به اثرات منفی بر کشاورزی ، آلودگی آب و خاک،بیماری های تنفسی و همچنین چالش های زیست محیطی و اجتماعی مانند کاهش دید و تصادفات جاده ای نیز میگردد . ازآنجایی که خشکسالی های متعدد تاثیر بسزایی در پیدایش و تشدید گردوغبار داشته است، از اینرو مطالعات مربوط به آن مهم محسوب شده است . هدف این پژوهش بررسی رابطه بین شاخص گردوغبار dsi با شاخص خشکسالی بارندگی استانداردشده spi در استان سمنان است. مواد و روش ها: استان سمنان در منطقه جنوبی رشته کوه های البرز قرار دارد. برای بررسی تاثیر خشک سالی بر میزان گردوغبار از داده های روزانه گردوغبار، بارندگی ماهانه، دما، رطوبت نسبی و تبخیر وتعرق پنج ایستگاه سینوپتیک استان سمنان با طول دوره آماری 15 ساله (2017-2003) در مقیاس سالانه استفاده شد. در طی یک دوره 15 ساله، شاخص شدت خشکسالی (dsi) برای ایستگاه های سینوپتیک واقع در استان سمنان با استفاده از شاخص طوفان گرد و غبار تعیین گردیده و سپس شاخص تجمعی dsi برای استان سمنان محاسبه شده است. در طی یک دوره 15 ساله، شاخص شدت خشکسالی (dsi) برای ایستگاه های سینوپتیک واقع در استان سمنان با استفاده از شاخص طوفان گرد و غبار تعیین گردیده و سپس شاخص تجمعی dsi برای استان سمنان محاسبه شده است. پس از آن، ارزیابی های آماری و تجربی بر روی نوسانات سالانه برای شناسایی روندهای بالقوه انجام شده است. در نهایت، داده‌ها بر اساس نتایج بدست‌آمده، دسته‌بندی شده اند. همچنین از تجزیه و تحلیل رگرسیون خطی برای ارزیابی همبستگی شاخص بارش استاندارد و  طوفان های گرد و غبار استفاده شد در ادامه جهت پهنه بندی از نرم افزار arcgis استفاده گردیده است. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که میانگین دمای سالانه در منطقه طی یک دوره 15 ساله از سال 2003 تا 2017 افزایش یافته است. این گرم شدن سریع باعث خشکسالی شده و در نتیجه افزایش دما، تبخیر و تعرق نیز افزایش یافته و منجر به کاهش بارندگی گردیده است. بررسی ماه به ماه سرعت باد در ایستگاه‌های مختلف نشان داد که احتمال وقوع گرد و غبار در استان در ماه‌های ژوئن و جولای که حداکثر سرعت باد غالب است وجود دارد. برعکس، ماه های دسامبر و ژانویه کم ترین وقوع گرد و غبار را تجربه می کنند. تغییرات سالیانه ی dsi (2003 تا 2017) شکل نامنظمی از خود نشان داده و دارای روند نیست بطوریکه در سال 2011 شدت گرد و غبار بالا بوده و در سال بعد کاهش داشته و مشابه آن در 2016 مشاهده گردید. بر اساس شاخص بارندگی استانداردشده spi، استان سمنان با امتیاز 0.59 در رده خشک سالی نرمال قرار دارد. تجزیه و تحلیل عمیق نمودار همبستگی بین شاخص‌های بارندگی استانداردشده و dsi نشان می‌دهد که dsi همزمان با شدت خشک سالی در طول دوره مطالعه افزایش یافته است و هم خوانی به نسبت مناسبی بین شاخص dsi و خشکسالی هواشناسی در منطقه وجود دارد بطوری که هرگاه دوره ترسالی بوده، مقدار dsi به دنبال آن کاسته شده و هرگاه دوره خشک سالی بوده، مقدار شاخص گرد و غبار افزایش یافته است. با این حال، ارتباط معنی داری بین این دو شاخص (p-value = 0.07 و r2 = 0.22) در طول مدت 15 سال تحقیق وجود ندارد. نتیجه گیری: نتایج همبستگی بین شاخص خشکسالی و شاخص dsi در استان سمنان نشان داد که اگرچه شاخص dsi در طول دوره مورد تجزیه و تحلیل همراه با شدت خشکسالی افزا یش یافته است، اما همبستگی بین ا ین دو معنی دار نبو ده اس ت. با این حال، الگو ی روند شاخص dsi با روند الگوی خشکسالی همخوانی داشت. در نهایت میزا ن ارتباط خشکسا لی و شاخص dsi همواره با توجه به خشکسالی ها و ترسالی ها، نوسان داشته است.

analyzing the trend of changes in the dust storm index (dsi) and its relationship with the meteorological drought in the arid climate (case study: semnan province)

introduction: dust is a common phenomenon in arid and semi-arid regions. one of the factorsthat play a role in the occurrence of this phenomenon is the change in weather conditions, whichleads to drought, and the drying of lakes and rivers has caused crises such as sandstorms. thisphenomenon leads to negative effects on agriculture, water and soil pollution, and respiratorydiseases, as well as environmental and social challenges such as reduced visibility and roadaccidents. the purpose of this research is to investigate the relationship between the dsi dustindex and spi standardized precipitation drought index in semnan province.material and methods: the studied area of semnan province is located in the southern regionof the alborz mountain range. to investigate the effect of drought on the amount of dust, thedaily data of dust, monthly rainfall, temperature, relative humidity and evapotranspiration offive synoptic stations of semnan province within a period of 15 years (2003-2017) were usedon an annual scale. during a 15-year period, the drought storm index (dsi) was determined forthe synoptic stations using the dust storm index, and then the cumulative dsi index wascalculated. afterwards, statistical and experimental evaluations was done on annualfluctuations to identify potential trends. also, experiment and linear regression analysis wereused to evaluate the correlation of standard precipitation index and dust storms, and arc gissoftware was used for zoning.results and discussion: the results showed that the average annual temperature in the regionhas increased from 2003 to 2017. this rapid warming has caused drought and as a result,temperature, evaporation and transpiration have also increased and led to a decrease in rainfall.a month-by-month survey of wind speed in different stations showed that there is a possibilityof dust in the province in the months of june and july when the maximum wind speed prevails.on the contrary, the months of december and january experienced the least occurrence of dust.the annual changes of dsi (2003 to 2017) showed an irregular shape and do not have a trend.thus, in 2011, the intensity of dust was high and decreased in the following year, and the samewas observed in 2016. according to the spi index, semnan province was in the normal droughtcategory with a score of 0.59. the in-depth analysis of the correlation chart between thestandardized rainfall indices and dsi showed that the dsi has increased along with the severityof drought during the study period and there is a good correlation between the dsi index andthe meteorological drought in the region, so that when there was a drought period, the value ofdsi decreased and when it was a drought period, the value of the dust index increased.however, there is no significant relationship between these two indicators (p =0.07 andr2=0.22) during the 15-year research period.conclusion: our findings indicated an increase in dust from the west to the east of the provincedue to the increase in average dust storm days. correlation results between spi and dsi indexshowed that although dsi index increased during the analyzed period along with the severityof drought, the correlation between the two was not significant. however, the dsi index trendpattern was consistent with the drought pattern trend. finally, the correlation between droughtand dsi has always fluctuated according to droughts.