ارزیابی کارایی دورکننده‌های شیمیایی در کاهش خسارت پرندگان به بوته‌های کلزا

سابقه و هدف: کلزا (brassica napus) یک محصول راهبردی در وزارت جهاد کشاورزی به شمار می رود اما پرندگان از جمله آفات مهم این محصول هستند که هر ساله خسارت شدیدی را در مرحله رشد گیاهچه کلزا وارد می کنند. به دلیل واردات روغن خوراکی و اهمیت تولید این محصول در کشور برای رسیدن به خودکفایی، خسارت پرندگان به بوته‌های کلزا مورد توجه فراوان است.  این خسارت بیشتر در مراحل ابتدایی رشد بوته ها و توسط چکاوک‌ها ایجاد می شود و در صورت تجمع در سطح مزارع، خسارت‌های لکه‌ای قابل توجه و اقتصادی را به مزارع وارد می سازد. به دلیل ممنوعیت استفاده از مواد کشنده پرندگان در سطح جهان، یکی از روش های مهم برای کاهش خسارت پرندگان، استفاده از مواد دورکننده شیمیایی است.  ترکیبات دورکننده با تاثیر بر اندام‌های بویایی، چشایی و بینایی پرندگان، آنها را دور می‌سازند.مواد و روش‌ها: این پژوهش در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در شرایط میدانی در استان های ایلام و مازندران انجام شد. در این پژوهش، سه نوع ماده دورکننده پرندگان به نام‌های متیل آنترانیلات (تیمار روغنی)، اسید سینامیک (تیمار پودری) و سولفات آلوم-آمونیوم (تیمار نمکی) برای اجرای آزمایش برگزیده شدند که شیوه عملکرد آنها متفاوت است. برای پیاده‌سازی آزمایش‌ها، در فصل پاییز، نخست مزرعه ای با خسارت چکاوک ها انتخاب شد و تیمارها در قطعه های 1000 مترمربعی اجرا شدند. در هر نوبت نمونه برداری، 10 کادر یک مترمربعی به طور تصادفی در هر قطعه انتخاب و تعداد بوته های دارای خسارت پرندگان نسبت به کل بوته ها شمارش و درصد بوته های خسارت‌دیده محاسبه شد. نمونه‌برداری‌ها به طور هفتگی و در چهار نوبت تکرار شد. مقایسه میانگین ها برای نتایج حاصل از آزمایش ها و نمونه برداری های میدانی در هر سال، به روش فاکتوریل و با استفاده از آزمون univariate از طریق مدل خطی عمومی (glm) انجام شد. داده‌های با استفاده از نرم‌افزار spss تجزیه و تحلیل شدند.نتایج و بحث: بر اساس نتایج به دست آمده، هر سه تیمار دارای اختلاف معنی‌داری با تیمار شاهد بودند. در استان ایلام، در سال 1396، تیمار اسید سینامیک با 1.58 درصد دارای خسارت کمتری از بقیه تیمارها و شاهد (3.2 درصد) بود و در سال 1397، تیمار متیل آنترانیلات با 13.7 درصد دارای خسارت کمتری بود. در استان مازندران، تیمار سولفات آلوم-آمونیوم دارای خسارت کمتر (23.0 درصد) نسبت به شاهد (49.2 درصد) بود. ، میزان خسارت پرندگان در هفته‌های مختلف در هر دو سال و منطقه معنی‌دار بود. در هر دو منطقه و سال، آزمون ترکیبی تیمارها و هفته ها نشان داد که اثر جداگانه تیمارها و هفته ها و همچنین برآیند اثر آن‌ها بر میزان خسارت پرندگان معنی دار بود. دربارۀ شیوه تاثیر این تیمارها، اسید سینامیک به دلیل مزه بد و نیز رنگ سفید، در شرایط میدانی دارای تاثیر بیشتری در دورکنندگی پرندگان نسبت به دیگر تیمارها بود و تیمار روغنی متیل آنترانیلات نیز با ایجاد بوی نامطبوع در دور کردن پرندگان موثر بود. تیمار سولفات آلوم-آمونیوم با داشتن مزه شوری و تلخی در کاهش خسارت پرندگان موثر بود. تیمارهای اسید سینامیک و متیل آنترانیلات موادی هستند که از خارج وارد می‌شوند اما سولفات آلوم-آمونیوم در داخل کشور تولید می‌شود.نتیجه گیری: همه تیمارها دارای خسارت کمتر بودند و از میان آنها اسیدسینامیک دارای اثر چندجانبه بود. نتایج این پژوهش، امیدها برای ساخت ترکیب داخلی و ارزان که دارای اثر چندجانبه بر بویایی، چشایی و بینایی برای دور کردن پرندگان باشد را افزایش می‌دهد.

efficacy of chemical repellents to reduce bird damage rate to oilseed rape plants

introduction: oilseed rape (brassica napus) is considered as a strategic crop by the ministry of jihad-e agriculture. birds are important pests of this crop that cause severe damage to the oilseed rape plant every year. bird damage to oilseed rape was noticed because of edible oil import and the importance of self-sufficient production in iran. bird damage occurs in the early stages of oilseed rape cultivation by larks. if they gather on oilseed rape fields, they would cause significant and economic damage extents. as using pesticides is generally forbidden for bird damage control around the world, the use of chemical repellents is recommended. chemical repellent compounds affect sight, smell and taste organs of birds to deter them. material and methods: we implemented an experiment using a completely randomized block design with three repellents (methyl anthranilate, cinnamic acid and ammonium aluminium sulphate) in field conditions. experiments were implemented in ilam and mazandaran provinces in 1000-m2 plots. treatments were applied with the following doses: 1. methyl anthranilate 3400g/hec, 2. cinnamic acid 2000g/hec, 3. ammonium aluminium sulphate 50g/lit and 25kg/hec, and 4. control. in every sampling time, ten quadrats of 1*1 m2 were randomly applied in each treatment. the total number of damaged and undamaged plants were registered and the percentage of damaged plants was calculated accordingly. results were analyzed using spss 17.0 software.results and discussion: based on the results, all three treatments had significant differences from control. in ilam, cinnamic acid had a lower damage rate (1.58%) in 2017, and methyl anthranilate showed a lower damage rate (13.7%) in 2018. in mazandaran, ammonium-aluminium sulfate showed a lower bird damage rate (23.0%) compared to control (49.2%). in both regions and years, bird damage was significantly different among weeks. also, independent and composed effects of treatments and weeks were significant in both regions and years. regarding the mode of action of the treatments, cinnamic acid with unpleasant taste and white color was the most effective treatment, oily methyl anthranilate also made an unpleasant smell. ammonium-aluminium sulfate has also reduced bird damage with salty and bitter tastes simultaneously. cinnamic acid and methyl anthranilate should be imported, while ammonium-aluminium sulfate can be produced inside the country.conclusion: all the treatments made less bird damage rate and among them, cinamic acid had multiple effects. the results of this study raised hopes for making new national and cheaper compounds that have multiple effects on the sight, smell and taste organs of birds.