بررسی اگرواکولوژیک روند تاریخی تغییرات تولید و سطح زیر کشت گندم و تغییرات جمعیتی در ایران در دوره 1399-1340

سابقه و هدف: گندم یکی از مهم ترین محصولات مورد استفاده در کشور است و اساس امنیت غذایی ایرانیان را تشکیل می دهد. کشت گندم در ایران قدمتی طولانی و بیش از 8000 سال دارد. از سوی دیگر، با رشد جمعیت کشورها، موضوع امنیت غذایی هر روز اهمیت بیشتری پیدا کرده تا جایی که به یکی از مهم ترین مسائل کشور تبدیل شده و تلاش می شود تا در تولید این محصول راهبردی به خودکفایی دست یافت. همچنین سطح زیر کشت همواره یکی از عوامل اصلی محدودکننده تولید در دنیا بوده است و امروزه در تمامی کشورها مسئولان و محققین در تلاش هستند تا بدون تکیه بر افزایش سطح زیر کشت به تولید بیشتر دست بیابند. تاریخ کشاورزی صنعتی و پیامدهای کشاورزی سبز در قالب کشاورزی رایج نشان می دهد که راه تامین محصولات زراعی از این طریق نیست، به ناچار اهمیت مطالعه تاریخ کشاورزی کشور هر روز اهمیت بیشتری می یابد تا با تحلیل رویدادها دلیل موفقیت یا شکست برنامه ها را در طول زمان مورد بررسی قرار داده و ضمن پرهیز از خطاها، نقاط قوت این برنامه ها تقویت گردد. مواد و روش ها: مطالعه ای در قالب سری های زما نی و بررسی روندهای کمی به منظور تحلیل و بررسی تغییرات سطح زیر کشت، تولید گندم و تغییرات جمعیتی در یک دوره 60 ساله (1340 خورشیدی - 1961 میلادی تا 1399 خورشیدی- 2020 میلادی) انجام شد. داده های مورد نیاز از مرکز آمار ایران، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت جهاد کشاورزی و پایگاه آماری فائو استخراج شد. داده های مربوط به تغییرات جمعیتی کشور از مرکز آمار جمعیت کشور اخذ و با داده های فائو تطبیق داده شد. اطلاعات این بازه زمانی در قالب میانگین های ده ساله با استفاده از برنامه اکسل 2007 و نرم افزار 17.1.0 minitab تجزیه وتحلیل شد. برر سی روند تغییرا ت سطح زیر کشت، عملکرد و تولید گندم با استفاده ا ز آنالیز سری های خطی زمانی انجام شد. نتایج و بحث: نتایج تحقیق نشان دهنده رشد خطی جمعیت از سال 1340 تا 1399 است. در همین مدت، کل تولید گندم کشور از 3/5 میلیون تن در هکتار به 11/7 میلیون تن در هکتار افزایش یافته است که رشد 234 درصدی را در این بخش نشان می دهد. سطح زیر کشت گندم در این سال ها نسبت به میزان تولید و رشد جمعیت تغییرات کمتری داشته و از 4/5 میلیون هکتار در سال 1340 (1961) به 6/4 میلیون هکتار در سال 1399 (2020) رسیده است، که نشان دهنده رشد 42/22 درصدی می باشد. همچنین در زمینه رشد جمعیت نسبت افزایش این متغییر از مقدار عددی 22/113 میلیون نفر با افزایش 279/76 درصدی حدودا 4 برابر شده به جمعیتی معادل 83/977 میلیون نفر رسیده است. به نظر می رسد ا فزایش میزان تولید ارتباط مستقیمی با بالا رفتن سطح زیر کشت داشته است و همه این عوامل در کنار سایر اقدامات انجام شده د ر طی دهه های مختلف که راه آورد تعامل جامعه و اکوسیستم های تولید گندم می باشد، سبب بالاتر رفتن عملکرد گندم در طی سال های اخیر شده است. از دیگر سو با مطالعه نتایج تغییرات جمعیت در دوره های مختلف مشاهده می شود جمعیت بیشتر نیازمند افزایش سطح زیرکشت تا حدممکن و همچنین بالا بردن عملکرد تا جایی که به سایر بخش های اکوسیستم آسیب نرسد ، میباشد. با توجه به نتایج مطالعه حاضر مشخص شد که وقایع سال های 1340 تا 1350 در ساختار اجتماعی و صنعتی شدن کشور، تحولات بین دو انقلاب سال‌های 1350 تا 1360، وقوع جنگ تحمیلی در سال‌های 1360 تا 1370 و خشکسالی های دوره ای که گاها در کشور حادث می گردد همگی از اهمیت ویژه‌ای در تغییر کشاورزی ایران در طی این بازه 60 ساله برخوردار بوده اند. نتیجه گیری : در تحلیل روندهای حاصله در مورد میزان تولید و سطح زیر کشت گندم و همچنین تغییرات جمعیتی ایران در این دوره 60 ساله میتوان از مفهوم پدیده متابولیسم اجتماعی بهره برد که منعکس کننده تاثیراتی است که محیط طبیعی (بوم نظام زراعی) از محیط اجتماعی خود دریافت کرده و در مقابل تاثیراتی که تغییر در ساختار و عملکرد بوم نظام های کشاورزی بر دسترسی به غذا در جامعه بر جای می گذارد، را در معرض نمایش قرار می دهد.

agroecological study of the historical trend of production changes and area under wheat cultivation and population changes in iran in the period 1961-2020

introduction: wheat is one of the most important products used in the country and forms the basis of iranian food security. wheat cultivation in iran has a long history over 8,000 years. on the other hand, with the growth of the country's population, the issue of food security has become more important every day to the point where it has become one of the most important issues of the country, and efforts are being made to achieve selfsufficiency in the production of this strategic crop. also, the area under cultivation has always been one of the main factors limiting production in the world, and today in all countries, officials and researchers are trying to achieve more production without relying on increasing the area under cultivation. the history of compression of cultivation and the consequences of green revolution in the form of conventional agriculture show that the way to supply crop production is not through this, inevitably the importance of studying the agricultural history of each country becomes more important every day which by analyzing events find the reason for the success or failure of programs over time. material and methods: a study was conducted in the form of time series and quantitative trends in order to analyze and investigate changes in cultivated area, wheat production and population changes in a 60-year period (1961-2020). the required data were extracted from the iranian statistics center, the information and communication technology center of the ministry of agricultural jihad, and the fao statistical database. the data related to the country's demographic changes were obtained from the country's population statistics center and compared with the fao data. the data of this period were analyzed in the form of ten-year averages using excel 2007 and minitab 17.1.0 software. the trend of changes in cultivated area, wheat yield and production was investigated using linear time series analysis. results and discussion: the research results show the linear growth of the population from 1961 to 2020. in the same period, the country's total wheat production has increased from 3.5 million tons to 11.7 million tons, which shows a growth of 234% in this sector. the area under wheat cultivation in these years has changed less compared to the production and population growth and has reached from 4.5 million hectares in 1961 to 6.4 million hectares in 2020, which shows a growth of 42.22%. also, in the context of population growth, the ratio of this variable has increased from 22.113 million people with an increase of 279.76 percent to a population equivalent to 83.977 million people. according to the results, it can be seen that the events of 1961 to 1970 in the social structure and industrialization of the country, the developments between the two revolutions of 1971 to 1980, the occurrence of the imposed war in 1981 to 1990 are all of special importance in the change of iran's agriculture. conclusion: in the analysis of the observed trends regarding the amount of wheat production and cultivated area as well as the demographic changes of iran in this 60-year period, the concept of social metabolism phenomenon can be used, which reflects the effects that the natural environment (agriculture ecosystem) received from its social environment. and on the other hand, it exposes the effects that changes in the structure and functioning of agricultural ecosystems have on the access to food in the society.