مفهوم یابی زیرساخت‌ سبز در شهرهای حاشیه کویر

سابقه و هدف: پس از کشف، گسترش و بلوغ مفهوم زیرساخت سبز در نهایت محققان آن را شبکه‌ای درهم‌آمیخته از عناصر طبیعی و نیمه‌طبیعی باقابلیت فراهم آوردی عملکردهای مختلف و خدمات اکوسیستمی و شامل مزیت‌های بوم شناختی، اقتصادی و اجتماعی برای انسان و سایر گونه‌های زیستی می‌دانند. امروز مبحث زیرساخت سبز در سیر مطالعات فرم شهری و آب به‌عنوان بخشی از پارادایم های نوین مدیریت آب محسوب می گردد. لذا در بستر بحران آب و شهرها در ایران و به ویژه در حاشیه کویر مرکزی ضروری است زیرساخت سبز به عنوان شبکه هایی از فرم شهر در ارتباط با آب تعریف عملیاتی گردد و به این سوال پاسخ داده شود که مفهوم زیرساخت‌های سبز در نواحی خشک و نیمه‌خشک چیست و ویژگی‌های آن‌ها کدامند؟ لذا هدف اصلی این پژوهش شناسایی زیرساخت‌های سبز در شهرهای کویری است. برای نیل به این هدف دو گام پیش‌بینی‌شده است 1- جستجو و تعریف عملیاتی زیرساخت‌های سبز در گفتمان‌های بالغ آب و شهر 2- مصداق یابی زیرساخت سبز در شهرهای حاشیه کویر. مواد و روش‌ها: این پژوهش در گام نخست در جستجوی تعریف عملیاتی زیرساخت سبز است، لذا تحلیل محتوای کیفی متون مرتبط با دوره گسترش و تثبیت مفهوم زیرساخت سبز در سال‌های 2005 تا 2020 و تدوین چارچوب مفهومی برای تعریف عملیاتی زیرساخت سبز را در دستور کار قرار داد. با جستجوی کلیدواژه های green infrastructure, green and blue infrastructure در پایگاه داده های web of science مجموع 116 مقاله انتخاب شد. پس از مطالعه اولیه منابع، 25 منبع با بیشترین ارجاعات در بازه زمانی مذکور مرتبط با دوره بلوغ ادبیات زیرساخت سبز، در پاسخ به سوال زیرساخت سبز چیست؟ تا دستیابی به اشباع نظری بررسی شدند. این منابع شامل مقالات، کتب و گزارش ها پیرامون موضوع زیرساخت سبز می باشند. در این پژوهش، روش تحلیل محتوا در بستر روش های پژوهش کیفی در متون تخصصی حوزه طراحی محیطی با رویکرد استقرایی برای کشف مضامین موجود در تعاریف زیرساخت سبز برگزیده شده است. این روش برای تحلیل، تلخیص، طبقه بندی و استنباط سیستماتیک متون، حاوی تعریف مفهوم زیرساخت سبز انتخاب گردید تا بتواند معانی پنهان این مفهوم را آشکار ساخته و امکان قیاس آن با زیرساخت‌های شهرهای تاریخی حاشیه کویر را فراهم سازد. تحلیل محتوا به صورت عمده در سه مرحله اصلی آمادگی، سازماندهی و گزارش انجام می‌گردد. این مراحل در 6 گام صورت پذیرفته است: 1-مشخص کردن مسئله پژوهش 2-تدوین سوالات و اهداف 3-تعریف و مشخص کردن متغیرها 4-نمونه‌گیری و انتخاب واحدهای تحلیل و زمینه 5-کدگذاری و مقوله‌بندی 6- تحلیل و استنباط و گزارش. نتایج و بحث: پس از تحلیل محتوای متون تخصصی متناسب با کرونولوژی مطالعات حوزه زیرساخت‌ سبز در گام اول، کدهای این مفهوم در شکل شناسی، نظام استقرار، عملکرد، زمینه، مزیت، خدمات و هدف استخراج و دسته‌بندی گردید. این دسته بندی هفتگانه منبعث ازتحلیل مضامین در روش تحلیل محتوای کیفی استقراری، حاصل بررسی متون منتخب و گروه بندی کدها (و نه حاصل از چارچوب نظریبیرونی) می باشد: 1-شکل‌شناسی (ریخت‌شناسی) زیرساخت سبز متاثر از ماهیت سیستمی شبکه شهری است که شامل اجزای طبیعی و مصنوع به‌صورت لکه، کریدور و ماتریس بوده تا در نهایت ارتباط آب و زمین را برقرار نماید 2- استقرار زیرساخت‌های سبز از مقیاس کلان تا خرد، درون و بیرون شهرها و روستاها، دارای پراکنش وسیع جغرافیایی است.3-زیرساخت‌های سبز چند عملکردی هستند. 4- زیرساخت سبز در زمینه طبیعی (جاندار و بی‌جان)، مصنوع و انسان گسترش می‌یابد. 5-زیرساخت‌های سبز با ایجاد مزیت‌های اقتصادی، اجتماعی، طبیعی و کالبدی ارزش‌آفرینی می‌کنند. 6-زیرساخت‌های سبز ارائه‌دهنده خدمات اکوسیستمی هستند. 7-زیرساخت‌های سبز در غایت امر به مدیریت پایدار منابع منجر خواهند شد. شبکه زیرساخت‌های سبز در شهرهای حاشیه کویر ایران نیز به مشابه یک سیستم چند عملکردیِ ارزش‌آفرین برای ارائه خدمات اکو سیستمی باهدف مدیریت پایدار منابع وجود دارند. به بیان عملیاتی‌تر مجموعه قنوات، باغات و مسیل‌ها تا فضاهای شهری و معماری مبتنی بر آب همه تشکیل‌دهنده شبکه‌ای چند عملکردی از اجزای طبیعی هم چون باغات و اجزای مصنوع هم چون قنوات به‌صورت خطوط، نقطه و پهنه مانند شبکه سبز فصلی منعطف مابین بالادست و پایین‌دست آبادی‌ها برای برقراری ارتباط دوسویه زمین و آب در اقلیم گرم و خشک هستند که از مقیاس خرد (داربست درخت مو در یک‌خانه تاریخی) تا کلان (ذخایر برف خانه‌ای دائم) درون و بیرون شهرهای کوچک و بزرگ و روستاهای مستقر در حاشیه کویر قرار دارد. ا ین سیستم ارائه دهنده خدمات اکوسیستمی برای کویرنشینان است که موجب ایجاد مزیت های اقتصادی، اجتماعی -فرهنگی و محیطی در محیط مصنوع و طبیعی برای انسان، جا نداران و بی جان ها شده و در نهایت نیل به مدیرت پایدار منابع آب وهوا میگردد. نتیجه‌گیری: زیرساخت سبز در شهرهای حاشیه کویر مرکزی ایران به عنوان لقبی برای اندام‌های شهری که عضو یک شبکه اکولوژی (ecology) طبیعی و انسان‌ساخت هستند تلقی می‌گردد، بلکه به یک رویکرد علمی و شیوه‌ای از طراحی و برنامه‌ریزی محیطی نیز میت تواند اطلاق ‌گردد که در آن بهترین نوع ارتباط آب و فرم شهر را برای پشتیبانی از هر دو فرآیند طبیعی و مصنوع در مدیریت منابع آبی در شهرهای تاریخی حاشیه کویر حمایت می کند. در شهرهای حاشیه کویر زیرساخت سبز به عنوان سیستم چند عملکردیِ ارزش‌آفرین برای ارائه خدمات اکوسیستمی باهدف مدیریت پایدار منابع وجود دارند. این شبکه شامل طیف وسیعی از قنوات، باغات، مسیل‌ها، فضاهای شهری و معماری مصنوع و طبیعی مبتنی بر آب هستند.

conceptualizing green infrastructure in cities located in the margin of kavir

introduction: following the discovery, development, and maturation of green infrastructures, researchers have defined them as an integrated network of natural and semi-natural elements, providing a wide range of features and ecosystem services including ecological, economic, and social benefits for humans and other species. today, green infrastructures are considered a part of novel water management paradigms in urban form and water studies. regarding the management of water in cities in iran, particularly those located on the fringe of dasht-e kavir, it is necessary to outline the operational definition of green infrastructures as networks in the ecosystem on the fringe of dasht-e kavir. moreover, it is important to explain green infrastructures in arid and semi-arid regions, detailing the features. accordingly, this study aimed to identify green infrastructures in iranian desert cities. to achieve this goal, two main steps were specified: 1. operational investigation and definition of green infrastructures in the mature urban and water discourses and 2. proving green infrastructures applicable in desert-fringe cities through cases. material and methods: as the first step were determining the operational definition of green infrastructures, the content of literature related to the development and establishment of the concept of green infrastructures published between 2005 and 2020 was qualitatively analyzed. consequently, a conceptual framework was developed for the operational definition of green infrastructures. different scientific sources published in the abovementioned period were reviewed, seeking to answer what green infrastructures is. the sources included articles, books, and reports in this field. in this study, content analysis used in qualitative studies was selected for examining the literature on environmental design with an inductive approach in order to identify the existing themes in the definition of green infrastructures. this method was selected to systematically analyze, summarize, categorize, and induce the literature including the definition of green infrastructures in order to shed light on the hidden meanings and pave the way for comparison with the infrastructures of historical cities located on the fringe of dasht-e kavir. content analysis is generally conducted in three main stages, namely preparation, organization, and reporting. in this study, the stages were in six steps: 1. stating the problem, 2. developing questions and aims, 3. defining and determining variables, 4. sampling and selecting analysis and background units, 5. coding and categorizing, and 6. analyzing, inducing, and reporting. results and discussion: based on the content analysis of the literature, first, green infrastructures codes were extracted and categorized in terms of morphology, establishment system, function, background, benefits, services, and goals based on the chronology of studies in the field of green infrastructures. the results of the qualitive content analysis yielded seven categories as follows: 1. the morphology of green infrastructures is influenced by the systemic nature of urban network which consist of natural and artificial elements in the form of patches, corridors, and matrix to ultimately connect water and ground. 2. the establishment of macro or micro green infrastructures, both inside and outside the cities and villages, have an extensive geographic dispersion. 3. green infrastructures are multi-functional. 4. green infrastructures develop in natural (animate or inanimate), artificial, and human backgrounds. 5. green infrastructures create values through economic, social, and physical benefits. 6. green infrastructures provide ecosystem services. 7. green infrastructures will ultimately lead to sustainable management of resources.