سنجش پراکند هرویی شهری و ت اثیر آن بر تغییرات کاربری و پوشش زمین ها مطالعه موردی: شهر زنجان طی دوره(1365-1395)

سابقه و هدف: پدیده پراکنده رویی شهری امروزه به یکی از مهم ترین دغدغه های برنامه ریزان و سیاست گذاران تبدیل شده است؛ بطوری که عدم توجه به آن، پیامد های جبران ناپذیری همچون تهدید منابع طبیعی، محدودیت ها و زیان های اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محیطی را بدنبال داشته است. برای درک بهتر چنین الگویی، لازم به ارزیابی و شناخت عوامل اجتماعی- اقتصادی موثر بر آن می باشد. مواد و روش ها : روش تحقیق در این پژوهش، به‌صورت ترکیبی از پژوهش توصیفی و تبیینی بوده و نوع تحقیق، کاربردی و رویکرد آن، به دو صورت کمی و کیفی لحاظ می شود. همچنین جمع آوری داده ها با استفاده از دو روش کتابخانه ای و میدانی، صورت پذیرفته و از تکنیک سنجش از دور و از تصاویر ماهواره‌ای لندست منطقه، برای گرفتن تصاویر ماهواره ای محدوده مورد مطالعه در دوره زمانی مذکور، استفاده شده است. همچنین از روش طبقه‌بندی نظارت شده، طبقه‌بندی کاربری اراضی و مدل کراس تب، میزان تغییرات انواع کاربری‌ها به کاربری اراضی ساخته‌شده، و از مدل هلدرن، پراکنده رویی شهر زنجان، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. برای پیش‌بینی روند تغییرات و بررسی تغییرات احتمالی، کاربری اراضی برای افق زمانی سال 1405، از روش زنجیره‌های مارکوف استفاده شده است.نتایج و بحث:  در منطقه مورد پژوهش (زنجان) نتایج بدست آمده از تحقیق بیانگر این مطلب می باشند که در سه دهه گذشته با توسعه ناموزون شهر زنجان مساحت شهر بیش از 3 برابر شده است. بررسی تئوریکی پراکنده رویی شهر زنجان بر اساس مدل هلدرن، مبین نقش قابل توجه پراکنده رویی شهری در گسترش فیزیکی شهر زنجان می باشد که همواره اثر آن بیش از عامل رشد جمعیت بوده است. مساحت شهر زنجان در طی سال های مورد مطالعه افزایش چند برابری را داشته که در مقابل این گسترش، اراضی باغی و کشاورزی کاهش قابل توجهی داشت اند. در این میان آنچه که این مسئله را مهم می نماید تغییر اراضی باغی و کشاورزی به اراضی ساخته شده می باشد. در این میان عوامل پیدا و پنهان بسیاری در این امر دخیل بوده اند که مهم ترین آنها عامل رشد جمعیت و پراکتده رویی شهری بوده است.نتیجه گیری: با توجه به پیش بینی صورت گرفته برای سال 1405 احتمال تغییر کاربری اراضی به شهر در طی 10 سال قابل توجه است که در این میان میزان اراضی ساخته شده شهر زنجان به 6311.88هکتار خواهد رسید و اراضی کشاورزی و باغی در مجموع 23.56 درصد احتمال تبدیل به شهر را دارند که اقدامات لازم در این زمینه را می طلبد تا از گسترش بی رویه شهر به این اراضی جلوگیری شود. در کشورهای توسعه یافته با توجه به اهمیت بالای توسعه پایدار، حفظ محیط زیست و استفاده کارا از منابع مختلف، مباحثی چون رشد هوشمند و توسعه درونزای شهری بسیار مدنظر بوده و هست. از این گذشته جلوگیری از اقزایش بی رویه محدوده شهر ، در دستور کار قرار دادن بلند مرتبه سازی و استفاده از الگوی شهر فشرده و همچنین هدایت جهت گسترش شهر به سمت زمین های بایر و رها شده با هدف جلوگیری از ساخت و ساز در زمین های کشاورزی را می توان در نظر داشت.

Estimation of urban sprawl and its impacts on land use/land cover changes (case study: Zanjan City during 1986-2016)

Introduction: Nowadays, the urban sprawl phenomenon has become one of the most important concerns of planners and policymakers. The lack of attention to this phenomenon has led to irreparable consequences such as threatening natural resources, and social, economic, physical, and environmental constraints and disadvantages. In order to better understand such a model, it is necessary to evaluate and identify the socioeconomic factors affecting it. Material and methods: The methodology in this research was a combination of descriptive and explanatory research, the type of research was applied, and its approach was considered quantitative and qualitative. Data collection was done using library and field survey methods. Also, remote sensing and Landsat satellite images of the studied area during the mentioned period was used. In addition, to analyze Zanjan’s urban sprawl, the method of classified classification, land use classification and cross-feasibility model, the extent of changes in different land uses, and the Holdern model were used. In order to predict the trend of changes and to investigate possible changes in land uses for the 2026 horizon, the Markov chains model was used.   Results and discussion: In the studied area, the results of the research indicated that over the past three decades, with uneven development in Zanjan City, the urban area has almost tripled. Theoretical analysis of Zanjan’s urban sprawl according to Heldern model indicated significant urban sprawl domination in the physical development of Zanjan, which always had more effect than the population growth. During the studied years, Zanjan’s urban area had a multiplier increase that in contrast to this expansion, had a significant decrease in orchards and agriculture. In this situation, what made a big difference were the changes in orchard and agricultural land uses. Translation errorThere were many factors involved in this matter, most notably the growth of urban population and urban sprawl.    Conclusion: Based on the forecast for 2026, the probability of land use changes to the city over the next 10 years is significant, during which Translation errorthe amount of built-up areas in Zanjan will reach 6311.88 hectares. It should be noted that orchards and Translation erroraaaagricultural lands have only a 23.56% possibility of conversion to urban areas. Therefore, necessary actions are required to prevent over-urbanization. In developed countries, considering the importance of sustainable development, environmental protection and the efficient use of various sources, smart growth, and urban development are highly important. Moreover, preventing the excessive growth of the city’s boundaries, the high-ranking agenda, and the use of the compact city pattern, as well as the direction of the expansion of the city towards regolith and abandoned lands with the aim of preventing constructions in agricultural land can be considered.