تبیین رهیافت برنامه‌ریزی پیشایندی ارتقای منظر فرهنگی در تعامل با بوم‌شناسی انسانی در گذر زمان

سابقه و هدف: منظر فرهنگی از دهه 1990 میلادی، توسط سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، به عنوان یک زمینۀ موضوعی میان رشته و فرارشته معرفی، و به صورت رسمی در دستورکار توسعه جوامع عضو سازمان قرار گرفت. در حالی که از دهۀ 1920 میلادی، صاحب‌نظران زیادی در این زمینه مطالعه و فعالیت نموده و متون مرتبط با آن را منتشر کرده‌اند. بوم‌شناسی انسانی2 به مطالعه ارتباط انسان ها با یکدیگر و با محیط زندگی خویش مربوط می‌شود و پیوند تنگاتنگی با منظر فرهنگی دارد و کارکرد دوگانه ای در تحقق پذیری همزمان ارتقای ارزش های منظر فرهنگی و بهبود بوم شناسی انسانی ایجاد می‌کند. سابقه این مفهوم به سال 1907 میلادی باز می گردد و از آن زمان تاکنون، نظریه پردازان مرتبط با این موضوع با مطرح نمودن موضوع‌های متنوع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در تلاش برای بهبود رابطه انسان و محیط زیست بودند. هدف این مقاله، دست یابی به چگونگی دگرگونی مفهوم منظر فرهنگی در گذر زمان و تداوم آن در تعامل با بوم شناسی انسانی است، به گونه‌ای که قابل پیاده‌سازی در یک فرآیند برنامه‌ریزی ارتقای منظر فرهنگی باشد.مواد و روش ها: نوع پژوهش در این مقاله یک پژوهش توصیفی - تحلیلی است و روش‌شناسی آن بر پایه روش پژوهش ساختاری - تاریخی استوار شده است. محدوده زمانی این پژوهش از سال 1908 میلادی که نخستین استفاده از عبارت «منظر فرهنگی» در خارج از قلمرو هنر و نقاشی صورت گرفت تا سال 2020 (سال انجام این پژوهش) است. به این منظور با انجام بازبینی متون مرتبط با چارچوب‌های نظری، فنی و تجربی منظر فرهنگی و بوم‌شناسی انسانی، و به کارگیری روش تحلیل متون مدون، برپایه روش های پژوهش تحلیل ساختاری تاریخی و تحلیل قیاسی، زمینه های مشترک منظر فرهنگی و بوم‌شناسی انسانی در یک توالی زمانی مبتنی بر روابط علت و معلولی، سازمان دهی شده است. در این شیوه پژوهش، شواهد، مدارک و اسناد تاریخی به عنوان مواد پژوهش، پژوهشگر را در پاسخ به سوال «چه بوده است؟» یاری می کنند. تفسیر شواهد با نگاهی «مشروط و احتمالی» نسبت به علیت (در مقابل جبر) و بهره گرفتن از تبیین های ترکیبی از دیگر ویژگی های این روش پژوهش است که به آن ماهیت تطبیقی – تاریخی می‌دهد. داده ها و اطلاعات مورد نیاز پژوهش، شواهد تاریخی و از نوع کیفی هستند و از مسیرهای چهارگانه (1) متون و منابع اولیه (2) متون و منابع ثانویه (3) متون مربوط به سوابق جاری (4) متون بازگردآوری شده به دست آمده‌اند.نتایج و بحث: دست یابی به آگاهی افراد و جوامع برای شناسایی و توصیف مناظر فرهنگی سرزمین خویش و تلاش برای ثبت جهانی آن به منظور حفاظت و ارتقای ارزش های منظر فرهنگی از راه «مدیریت منابع فرهنگی» که جایگزین «حفاظت از میراث فرهنگی» می شود، قابل تحقق است. در مقابل اندیشمندان در قلمرو دانش بوم شناسی انسانی در پی کشف راه حل برای بهبود رابطه میان انسان و زیست بوم انسانی هستند و همزمان پژوهشگران و فعالان حرفه ای در قلمرو دانش منظر فرهنگی بر شناسایی و توصیف مناظر فرهنگی متمرکز می شوند. از سوی دیگر، با توجه به اهمیت برنامه‌ریزی و تصمیم سازی فرآیندمحور، توجه به نقش بازیگران و همچنین ضرورت تاکید بر اصل عدم قطعیت، ماهیت میان رشته‌ای بودن انگاشت‌های منظر فرهنگی و بوم‌شناسی انسانی، دگرگونی ها و پیچیدگی‌های محیط‌های طبیعی و انسان‌ساخت، رهیافت برنامه‌ریزی راهبردی و بویژه برنامه ریزی پیشایندی می تواند پیوند محتوایی و فرآیندی بین این قلمروهای دانش دوگانه را برقرار نماید.نتیجه گیری: نتیجه این پژوهش، پیشنهاد الگوی برنامه ریزی پیشایندی با توجه به اجزای انگاشت منظر فرهنگی و بوم‌شناسی انسانی است که توجه ویژه ای به مطالعه تاریخی و توصیف و تحلیل دوره ای شواهد دارد. این الگو به صورت یک فرآیند دوگانه با دو مرحله کلان ((1) مستندسازی و تدوین برنامه (2) اشتراک گذاری و شش مرحله خرد (شناخت ارزش‌های منظر فرهنگی، تشخیص روابط علت و معلولی، تحلیل اثر، توسعه راهبردهای واکنشی، توسعه برنامه های پیشایندی مبتنی بر شواهد و اشتراک گذاری برنامه های پیشایندی مرتبط با ارزش های منظر فرهنگی میان بازیگران کلیدی)، پیشنهاد گردید. در مرحله نخست از این فرآیند، با استفاده از مشاهدات و مطالعات میدانی، ارزش های منظر فرهنگی شناسایی و توصیف می‌شوند، سپس با استفاده از تحلیل محتوای مصاحبه های هدفمند پیرامون روابط علت و معلولی هر یک از ارزش های یاد شده، همزمان تحلیل اثر نیز صورت گرفته و اقدام به توسعه راهبردهای واکنشی می شود. در مرحله دوم نیز با پیشنهاد برنامه های پیشایندی مبتنی بر شواهد و اشتراک گذاری برنامه های پیشایندی مرتبط با ارزش های منظر فرهنگی میان بازیگران کلیدی، افزون بر معکوس نمودن روند افت ارزش های منظر فرهنگی، ارتقای آن‌ها نیز در دستورکار قرار می‌گیرد.

Explanation of contingency planning approach to promoting cultural landscape in interaction with human ecology over time

Introduction: The cultural landscape since the 1990s was introduced by the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) as an interdisciplinary subject, and formally was determined on the agenda of the organization’s member communities, while since the 1920s, many scholars have studied and published the related theories. Human ecology is concerned with the relation between human and their environment and is closely linked to the cultural landscape and has the dual function of simultaneously realizing the promotion of cultural landscape values and improving human ecology. Human ecology theorists since 1907 AD have been trying to improve the relationship between human and the environment by doing research on cultural, social, and economic issues. The purpose of this article is to explore transformations of the cultural landscape over time and its continuity in interaction with human ecology that can be implemented in a planning process to promote cultural landscape. Material and methods: The type of research in this paper was descriptiveanalytical and its methodology was based on historic structural research. The time frame of this research was from 1908, when the first use of the cultural landscape took place beyond the realm of art and painting, until 2020 –the year of this research. Reviewing texts related to theoretical, technical, and experimental frameworks of the cultural landscape and human ecology, and applying documentary analysis, based on historicstructural analysis and comparative analysis, the common fields of the cultural landscape and human ecology were organized in a sequence of cause and effect relations based on time. In this research, the evidence (especially historical evidence) as the research material led the researcher to answer the question “What was it?”. This research method was historicaladaptive that evidence was interpreted with a contingent and probabilistic (versus algebra) view of cause and effect and used synthetic explanations. Data and information that were required for this research were historical and qualitative evidence and were gathered from four paths (1) primary texts and sources (2) secondary texts and sources (3) current texts (4) recovered texts. Results and discussion: Findings of historicstructural analysis of cultural landscape showed that it is transformed and evolved from “product of nature and humanity” to “representation of the diversity of the relation between human and nature to display unique methods of sustainable land use, properties resulting from the constraints of the natural environment, and mental interaction between human with nature”. Theorists’ concern in international experiences is the awareness of individuals and communities to diagnose and describe cultural landscapes in their country and attempt to register them globally in order to protect and enhance the values of the cultural landscape. This can be achieved through “cultural resources management”, which replaces “protection of cultural heritage”. While human ecology, with common substantive with cultural landscape, focuses on interactions between human and the environment in order to inform individuals and communities of the devastating impact of some human actions on ecosystems and cultural landscapes. Scholars in this field of knowledge seek to find solutions to improve the relationship between human and nature, while at the same time researchers and professional activists in the field of the cultural landscape are focused on identifying and describing cultural landscapes. On the other hand, referring to the importance of processoriented planning and decisionmaking, attention to the role of actors as well as the need to emphasize the uncertainty principle, the interdisciplinary of the cultural landscape and human ecology concepts, transformations and complexities of natural environments, and anthropogenesis, “strategic planning” approach, and in particular “contingency planning”, can establish a substantive and process link between these dual knowledge domains. Conclusion: The results of this paper proposed a model of contingency planning related to the cultural landscape and human ecology, with a focus on the historical study and periodic description and analysis of evidence, suggesting a twostep process with two levels (1) documentation and programming and (2) sharing, and six steps (cognition cultural landscape values, identifying cause and effect relations, analyzing the impact, developing response strategies, developing evidencebased contingency plans and sharing contingency plans related to cultural landscape values among key actors). In the first level of this process, cultural landscape values are identified and described using surveys and field observations, and then simultaneously analyzing impacts and developed response strategies by analyzing the substantive of purposeful interviews about the cause and effect relations of each of these values. In the second level, reverse the trend of decreasing cultural landscape values and promote them by proposing evidencebased contingency plans related to the cultural landscape values and sharing them among key actors.