بررسی عامل های روان شناختی موثر بر تمایل به کاهش استفاده از کیسه های پلاستیکی (مطالعه موردی: هاپیر مارکت های شهر مشهد)

سابقه و هدف: کیسه های پلاستیکی رایگان فایده های عملی برای مصرف کنندگان دارد اما به دلیل دیرتجزیه پذیر بودن و افزودنی های آن تاثیرات نامطلوبی بر محیط زیست می گذارد. بنابراین در این مطالعه، عامل های موثر بر قصد و رفتار افراد برای استفاده از کیسه های پلاستیکی با نظریه رفتار برنامه ریزی شده و مدل سازی ساختاری مورد بررسی قرار گرفت.مواد و روش ها: تعداد کل 360 مشتری در 7 هایپرمارکت بزرگ در منطقه های مختلف کلان شهر مشهد به سوال های پرسشنامه پاسخدادند. داده های به دست آمده با نرم افزار ibm spss statistic 22 و amos 24 تجزیه و تحلیل شدند. مدل توسعه یافته ای براساس نظریه رفتار برنامه ریزی شده با متغیرهای نگرش شناختی، نگرش موثر، انگیزه اقتصادی، بازخورد، هنجار ذهنی، کنترل رفتاری، قصد و رفتار معرفی شد تا عامل های موثر بر رفتار کاهش استفاده از کیسه های پلاستیکی را تعیین کند.نتایج و بحث: نتایج این مطالعه نشان داد که بیش از نیمی از پاسخ دهنده گان به پرسشنامه ها، زن بودند و بیش از 30 درصد آنها در رده سنی 25-35 سال قرار داشتند. تاثیر اطلاعات جمعیت شناختی بر قصد کاهش استفاده از کیسه های پلاستیکی در هایپرمارکتها با آزمون آنوا مورد بررسی قرار گرفت. تنها سن ( p< 0.001 و df = 7 و f= 3.6 ) و نوع شغل ( p< 0.001 و df = 7 و f= 3.5 ) مشتری تاثیر معنی داری بر قصد دارد. سنجه های کلی برازش مدل ساختاری عبارتند از کای اسکوئر برابر با 3 / 254 با درجه آزادی 106 ، نسبت کای اسکوئر به درجه آزادی برابر با 4 / 2 ، ifi برابر با 9 / 0 ، cfi برابر با 9 / 0 ، nfi برابر با 89 / 0 و rmsea برابر 062 / 0 است که بنابر استاندارد برازش مدل مناسب است. یافته های مدل معادلات ساختاری با برازش مناسب می تواند روابط بین متغیرها را توصیف کند: نگرش شناختی تاثیر معنادار آماری بر نگرش موثر دارد. همچنین نگرش شناختی و هنجار از لحاظ آماری دارای رابطه معناداری هستند. همچنین نگرش شناختی به طور آماری ( p< 0.001 ) بر کنترل رفتاری تاثیر منفی دارد. بین انگیزه اقتصادی و هنجار رابطه مثبت(ضریب 18 / 0 ) و معناداری ( p < 0.001 ) وجود دارد. همچنین، بین بازخورد و هنجار رابطه منفی(ضریب 43 / 0 ) و معناداری ( p< 0.001 ) وجود دارد. در همین راستا، بین بازخورد و کنترل رفتاری رابطه مثبت (ضریب 45 / 0 ) و معناداری ( p< 0.001 ) وجود دارد. نگرش شناختی تاثیر مثبت (ضریب 16 / 0 ) و معناداری( p > 0.05 ) روی قصد برای انجام رفتار دارد و هنجار با ضریب 41 / نیز 0 تاثیر مثبت و معناداری (p< 0.001 ) روی قصد برای انجام رفتار دارد.نتیجه گیری: پارامترهای اصلی نظریه رفتار برنامهریزی شده (نگرش، هنجار ذهنی و کنترل رفتاری) به طور معنی داری قصد کاهش استفاده از کیسه های پلاستیکی را توصیف می کنند. افزودن متغیرهای جدید مانند بازخورد و انگیزه اقتصادی به این نظریه، کمک می کنند سایر پیش بینی کننده های رفتار مشخص شوند. هنجار از مهمترین متغیرهایی است که تاثیر سایر فاکتورها مانند نگرش شناختی، نگرش موثر، انگیزه اقتصادی، بازخورد و کنترل رفتاری بر قصد کاهش مصرف کیسه های پلاستیکی را میانجی می کنند. اگرچه انگیزه اقتصادی بر کاهش تمایل برای استفاده از کیسه های پلاستیکی مجانی تاثیر دارد، اما شایسته است که رویکرد مداخله ای براساس مدل ارائه شده در این مطالعه، برای یافتن راه حل استفاده شود.

Investigation of psychological factors affecting the behavior of reducing the use of plastic bags (Case study: Hypermarkets in Mashhad)

Introduction: Free plastic bags have practical benefits for consumers but because of their nonbiodegradability and additives, they have adverse effects on the environment. Therefore, in this study, the factors affecting people’s intention and behavior for using plastic bags with the Theory of Planned Behavior and Structural Equation Modeling were investigated.Material and methods: A total of 360 customers in seven major hypermarkets in different areas of Mashhad responded to the questionnaire. Data were analyzed using IBM SPSS Statistic V.22 and AMOS 24 software. An extended model based on the Theory of Planned Behavior was introduced with the constructs including cognitive attitude, affective attitude, economic motivation, feedback, subjective norm, behavioral control, intention, and behavior to determine the factors influencing the behavior.Results and discussion: The results of this study showed that more than half of the respondents to the questionnaires were women and more than 30% of them were in the age group of 2535 years. The effect of demographic information on the intention to reduce plastic bags in hypermarkets was examined by the ANOVA test. Only the age (p <0.001, df = 7, F = 3.6) and the type of job (p <0.001, df = 7, F = 3.5) had a significant effect on the intention. The fit indices of the structural model were as follows: Chisquared test was equal to 254.3 with freedom of 106, the ratio of Chisquared to a degree of freedom was equal to 2.4, IFI was equal to 0.9, CFI was equal to 0.9, NFI was equal to 89, and RMSEA was equal to 0.622. According to the standard, the fit of the model was appropriate. Findings of the structural equation model can describe the relationships between variables: cognitive attitude had a significant statistical effect on effective attitude; there was a statistical relationship between cognitive attitudes and norm. In addition, cognitive attitudes (p <0.001) had a negative effect on behavioral control. There was a positive and significant (p <0.001) relationship between economic motivation and norm (coefficient of 0.18). Also, there was a negative and significant (p <0.001) relationship between feedback and norm (coefficient 0.43). Besides, there was a positive and significant (p <0.001) relationship between feedback and behavioral control (coefficient 0.45). Cognitive attitude had a positive and significance (p< 0.05) effect (coefficient of 0.16) on intention to reduce plastic bags. The norm with a coefficient of 0.41 had a positive and significant effect (p <0.001) on the intention.Conclusion: The results showed that the structural equation model with appropriate fit could describe the relationships between variables. The main parameters of the Theory of Planned Behavior (attitude, subjective norms, and behavioral control) significantly describe the intention of using plastic bags. Adding new variables such as feedback and economic incentives to this theory will help determine other predictors of behavior. The norm is one of the most important variables that mediate the influence of other factors such as cognitive attitude, affective attitude, economic motivation, feedback, and behavioral control on intention to using a plastic bag. Although the economic incentive affects the intention to use free plastic bags, it is appropriate to use the intervention approach based on the model presented in this study to find a solution.