مدل سازی توزیع پتانسیل گونه juniperus excelsa با استفاده از عامل های محیطی در کوهستان البرز

سابقه و هدف: مدل سازی توزیع گونه‌ای، روشی رایج برای درک روابط میان یک گونه و محیط اطرافش است و برای پیش‌بینی تغییرات در توزیع همگام با تغییرات محیطی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تحقیق های گسترده‌ای در منطقه های مختلف دنیا براساس این مدل‌ها انجام گرفته است. در این مطالعه، توزیع پتانسیل گونه ارس، گونه سنجه و یکی از مهم ترین گونه‌های درختی جنگل‌های ایران و تورانی، در کوهستان البرز با استفاده از 38 پارامتر محیطی با استفاده از مدل‌های توزیع گونه‌ای domain و رگرسیون لجستیک مورد بررسی قرار گرفته است. مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه، شامل بخش‌هایی از کوهستان البرز است که در شمال ایران واقع شده و دارای مساحتی برابر با 14/ 14656کیلومترمربع می‌باشد. در تحقیق حاضر، برای تعیین سایت‌های نمونه‌برداری، از روش تصادفی طبقه‌بندی شده استفاده گردید و در نهایت تعداد 390 سایت رخداد (240 سایت حضور و 150 سایت عدم حضور) گونه juniperus excelsa در مقیاس 30 ثانیه (کمابیش معادل 1کیلومتر* 1 کیلومتر) به‌عنوان ورودی مدل مورد مطالعه قرار گرفت. همچنین، تعداد 38 پارامتر محیطی به عنوان متغیر پیش‌بینی‌کننده برای اجرای دو مدل domain و logistic regression مد نظر قرار گرفت.نتایج و بحث: نتایج نشان داد که مدل domain کارایی بالایی برای پیش‌بینی رویشگاه juniperus excelsa با 0.97 auc=، kappa=0.730 و tss=0.91 داراست. براساس نتایج به دست آمده، منطقه های با کمترین پتانسیل حضور juniperus excelsa / 5665/95 کیلومتر مربع، پتانسیل متوسط 2033/1 کیلومتر مربع، پتانسیل خوب، 3076/38 کیلومترمربع، پتانسیل بسیار خوب 3063/42کیلومترمربع و پتانسیل عالی 817/29 از سطح منطقه را به خود اختصاص داده‌اند. نتایج به‌دست آمده از اجرای مدل رگرسیون لجستیک گویای آن است که 5084/37 کیلومتر مربع از منطقه مورد مطالعه در طبقه پتانسیل ضعیف، 2539/25 کیلومتر مربع پتانسیل متوسط، 1410/21 پتانسیل خوب و 1104/84کیلومترمربع پتانسیل بسیار خوب و 4517/37 کیلومترمربع پتانسیل عالی قرار گرفته است. همچنین نتایج نشان داد که شرایط مطلوب رویشگاهی گونه juniperus excelsa در منطقه­ هایی است که اختلاف حداکثر و حداقل درجه حرارت سالانه بین 15/5 تا 13 درجه سانتی‌گراد، بارش فصلی 90 - 64 میلی‌متر، بارش سردترین فصل سال 60 - 35 میلی‌متر، ارتفاع از سطح دریا، 3100 - 1800 متر، در جهات جغرافیایی جنوب، جنوب شرق و شرق، شیب 30 - 10 درصد است، همچنین احتمال حضور گونه در منطقه­ هایی که کمترین فاصله را با خط برف و آبراهه دارند و روی صخره‌هایی از جنس آهک شیلی و آهک دولومیتی افزایش می‌یابد. همچنین، در بخش‌هایی از منطقه که گونه juniperus excelsa مشاهده می‌شود، سنجه ndvi بین 38% تا 12% تغییر می‌نماید. نتایج ارزیابی عملکرد مدل‌ها، نشان داد که مدل domain دارای کارایی بالاتری در پیش‌بینی رویشگاه مطلوب گونه juniperus excelsa نسبت به مدل رگرسیون لجستیک در منطقه مورد مطالعه می‌باشد .نتیجه‌گیری: با بکارگیری مدل توزیع گونه‌ای می‌توان برنامه مدیریتی مناسب برای بخش‌های مختلف رویشگاه را بیان نمود. منطقه های با پتانسیل ضعیف، به طور معمول رویشگاه حدی گونه هستند و جمعیت‌ها در این منطقه ها آسیب پذیرتر از دیگر منطقه ها هستند؛ منطقه های با پتانسیل بسیار خوب و عالی مناسب مدیریت به صورت ذخیره‌گاه جنگلی یا منطقه حفاظت شده هستند. برای جنگل کاری و توسعه و احیای اکوتیپ بومی، عرصه‌هایی در مناطق با پتانسیل خوب تا عالی که بدون پوشش درختی قابل توجه هستند، مناسب می­ باشند. تحقیق حاضر نشان داد که مدل domian با وجود آنکه تنها از داده‌های حضور استفاده می‌کند، می‌تواند روش مفیدی جهت پیش‌بینی رویشگاه‌های مطلوب گونه juniperus excelsa در کوهستان البرز باشد. بنابراین می‌توان اظهار نمود که مدل‌های توزیع گونه‌‌ای، با دقت قبل قبولی کارایی لازم را در برآورد پراکنش گونه داشته و می‌توانند جهت بیان راهکارهای حفاظتی توسط متخصصان مورد استفاده قرار گیرند.