بررسی اثر گرد و خاک بر رقابت بین لوبیاچیتی رقم کوشا (phaseolus vulgaris) و علف‌های‌هرز سلمه تره (chenopodium album l.) و سوروف (echinochloa crusgalli (l.) p. beauv.)

سابقه و هدف: گرد و خاک یک آلاینده جوی است که به عنوان یکی از عمده‌ترین مشکل های محیطی در نواحی مختلف جهان به شمار می‌رود. این پدیده بویژه در بخش‌های کشاورزی، سلامت و حمل و نقل مشکل‌ساز می باشد. پدیده گرد و خاک سالانه سبب مشکل های زیادی برای کشاورزی و سلامت انسان در ایران می‌شود به طوری که پرداختن به پیامدهای منفی این پدیده باید به طور ضروری مورد توجه قرار گیرد. از این رو، این آزمایش با هدف کمی سازی اثر گرد و خاک بر عملکرد و رشد لوبیا چیتی رقم کوشا و علف‌های هرز سلمه تره و سوروف و رقابت آن ها انجام شد.مواد و روش ها: این آزمایش در قالب طرح سری‌های جانشینی، به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در گلخانه دانشکده‌ی کشاورزی دانشگاه ایلام از ماه آبان تا اسفند سال 1396 انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل تیمار گرد و خاک به صورت مصنوعی و بدون گرد و خاک، دو نوع علف ‌هرز باریک برگ (سوروف) و پهن‌برگ (سلمه تره) و پنج نسبت تراکمی لوبیا و علف هرز با روش جایگزینی با نسبت اختلاط (100 درصد لوبیا)، (75 درصد لوبیا + 25 درصد علف هرز)، (50 درصد لوبیا + 50 درصد علف هرز)، (25 درصد لوبیا + 75 درصد علف هرز) و (100 درصد علف هرز) بودند. در این پژوهش سرعت فتوسنتز، محتوی کلروفیل a، b و کل، کارتنوئید، عملکرد زیست توده گیاه زراعی، عملکرد زیست توده علف هرز و صفات زایشی شامل تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه لوبیا اندازه‌گیری شدند.نتایج و بحث: نتایج نشان داد که سرعت فتوسنتز، کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل، کارتنوئید، تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، زیست توده و عملکرد دانه لوبیا و همچنین زیست توده علف‌های هرز به طور معنی‌داری تحت تاثیر تیمار گرد و خاک قرار می گیرند به طوری که اثرهای متقابل بین تیمار گرد و خاک، نوع علف هرز و نسبت‌های تراکمی بین لوبیا و علف‌های هرز برای تمام صفات اندازه‌ گیری شده، اختلاف معنی‌داری از نظر آماری نشان داد. همچنین با افزایش نسبت تراکمی علف‌های هرز صفات لوبیا هم بیشتر تحت تاثیر علف‌های هرز قرار گرفته و این اثرها با اعمال تیمار گرد و خاک نیز تشدید گردید. گرد وخاک به طور متوسط سبب 39/7% کاهش عملکرد و 52/8% زیست توده لوبیا شد. عملکرد لوبیا در نسبت تراکمی 50% در حالت رقابت با سلمه تره و در شرایط بدون گرد و خاک و با آن به ترتیب 7/8 و 4/7 گرم در بوته بود در حالی که میزان های یاد شده در حالت رقابت با سوروف به ترتیب 16/9 و 8/4 گرم در بوته بود. از طرفی دیگر نتایج نشان داد که سوروف به عنوان علف‌هرز باریک برگ کمتر از سلمه تره به عنوان علف‌هرز پهن‌برگ تحت تاثیر پدیده گرد و خاک قرار می‌گیرد به طوری که کاهش زیست توده به دلیل گرد و خاک در سلمه تره و سوروف به ترتیب 10/6 و 7/1% درصد درمقایسه با تیمارهای بدون گرد و خاک بود. به طور کلی لوبیا بیشتر ازعلف‌های هرز تحت تاثیر پدیده گرد و خاک می گیرد.نتیجه گیری: رشد و عملکرد لوبیا به نحو معنی‌داری تحت تاثیر رقابت علف‌های هرز قرار گرفته و نیز اثر رقابتی علف هرز سلمه‌تره بیشتر از سوروف بوده است. همچنین پدیده گرد و خاک به طور معنی‌داری رشد لوبیا و علف‌های هرز سلمه تره و سورف را تحت تاثیر قرار می دهد ولی اثر آن روی علف هرز سلمه تره بیشتر از سوروف بوده است. دلیل آن ممکن است مربوط به مورفولوژی گیاه بوده باشد، به طوری که لوبیا و سلمه تره با دارا بودن برگ‌های پهن‌تر نسبت به سوروف میزان گرد و خاک بیشتری دریافت کرده باشند. بنابراین پدیده گرد و خاک سبب کاهش رشد و عملکرد گیاه زراعی شده و همچنین تعادل رقابتی بین گیاه زراعی و علف‌های هرز را نیز تحت تاثیر قرار دهد.