مقایسه انرژی ورودی، خروجی و پتانسیل گرمایش جهانی مزرعه‌های گندم و جو دیم، مطالعه موردی: شهرستان آق قلا (استان گلستان)

سابقه و هدف: در سال‌های اخیر مصرف انرژی در کشاورزی به شدت افزایش پیدا کرده و کشاورزی مدرن در زمینه‌ی انرژی، بسیار پرمصرف شده است. بیشتر انرژی مصرفی برای تولید محصول های کشاورزی بدلیل استفاده از نهاده‌هایی مانند: ماشین‌آلات، سوخت‌های فسیلی، کودهای شیمیایی و آفت‌کش‌ها است که استفاده نامناسب از این نهاده‌ها افزون بر پائین آوردن کارآیی مصرف انرژی در تولید، سبب ایجاد مشکل هایی برای سلامتی انسان و محیط زیست نیز می‌شود. در حال حاضر بدلیل بحران انرژی در جهان ضرورت مطالعه بیشتر در زمینه‌ی مصرف انرژی و یافتن راهکارهایی برای مصرف بهینه‌ی آن احساس می‌شود. این تحقیق بمنظور شناخت و بررسی سیر انرژی و پتانسیل گرمایش جهانی در تولید گندم و جو در زمین های شمالی دشت گرگان و در محدوده شهرستان آق قلا انجام شد تا بتوان راهکارهای مناسب برای جلوگیری از اتلاف انرژی و کاهش اثرهای ‌محیط زیستی منبع ها را شناسایی نمود.مواد و روش ها: برای انجام این پژوهش اقدام به جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز از منطقه مورد بررسی شد. بر همین اساس با مصاحبه با کشاورزان مختلف، برای گندم و جو به‌ترتیب 95 و 83 کشاورز انتخاب شدند که از طریق تکمیل پرسشنامه در محدوده شهرستان آق قلا به جمع‌آوری داده‌های موردنیاز ماشین‌آلات و نهاده‌های مصرفی شامل بذر، کود، سوخت و سم ها در دو محصول گندم و جو دیم اقدام شد. پس از این مرحله داده ها توسط نرم افزار اکسل در سه بخش مصرف سوخت، انرژی سوخت مصرفی و پتانسیل گرمایش جهانی ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای بر مبنای معادل دی‌اکسیدکربن محاسبه گردید.نتیجه و بحث: نتایج نشان داد که بیشترین انرژی ورودی مستقیم در مزرعه های گندم و جو دیم به ‌ترتیب 38.8 و 46.8 درصد مربوط به مصرف سوخت می‌باشد. همچنین بیشترین انرژی ورودی غیرمستقیم با میزان 31.3 و 19.1 درصد به ترتیب برای مزرعه های گندم و جو دیم مربوط به کود نیتروژن به دست آمد. نسبت انرژی خروجی به ورودی در گندم و جو دیم به ‌ترتیب 5.01 و 5.3 محاسبه شد. همچنین میزان پتانسیل گرمایش جهانی در مزرعه های گندم و جو دیم به ‌ترتیب 943.5 و 739.1 معادل دی اکسیدکربن در هکتار به ‌دست آمد. نتایج نشان داد که افزایش مصرف سوخت و کود سبب افزایش میزان انرژی ورودی در هر دو محصول و نیز افزایش تولید گازهای گلخانه‌ای خواهد شد. بنابراین استفاده از ماشین‌آلات و ادوات کارآمدتر که موجب کاهش مصرف سوخت می‌شود و نیز رعایت تناوب زراعی مناسب و استفاده از کودهای آلی می‌تواند سبب کاهش انرژی مصرفی، افزایش بازده انرژی و نیز کاهش پتانسیل گرمایش جهانی در مزرعه های گندم و جو دیم شود.نتیجه گیری: نتایج نشان داد که سوخت مصرفی در هر دو محصول بیشترین سهم انرژی ورودی را دارد و پس از آن کود مصرفی بویژه کود نیتروژنی قرار داشت. بنابراین کاهش مصرف سوخت با استفاده از کمبینات و استفاده از سیستم های کشت حفاظتی (حداقل خاک‌ورزی) برای کاهش میزان انرژی ورودی توصیه می‌گردد. همچنین رعایت تناوب زراعی و تناوب با گیاهان پوششی که قادر به تثبیت نیتروژن هستند ‌بعنوان یکی از راه‌کارهای کاهش مصرف کود توصیه می شود. پیشنهاد می‌گردد که با بهبود عملیات مدیریت، استفاده بهینه از کودها، کنترل آفت ها، عملکرد در واحد سطح را افزایش داده و با افزایش عملکرد، کارآیی انرژی یعنی نسبت انرژی تولیدی به مصرفی را بهبود بخشیم.