پایش و پیش بینی روند تغییرات پهنه های ماسه ای ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪل زﻧﺠﻴﺮه مارکف _ ca (مطالعه موردی: دشت ابوغویر دهلران، استان ایلام)

سابقه و هدف:مدیریت اصولی کاربری اراضی مستلزم در اختیار داشتن اطلاعات دقیق و به هنگام در قالب نقشه است. با توجه به تغییرات گسترده و غیراصولی کاربری اراضی ازجمله تخریب منابع طبیعی در سال‌های اخیر، بررسی چگونگی تغییرات پوشش اراضی در طول دوره‌های زمانی با استفاده از تصویرهای ماهواره‌ای امری ضروری است ازآنجاکه حفاظت از منابع طبیعی نیازمند پایش و بررسی مداوم یک منطقه است، امروزه برای شناسایی و پیش‌بینی روند تغییرات و تخریب اراضی از مدل‌های تغییر کاربری اراضی  استفاده می شود. یکی از مدل های پرکاربرد در پیش بینی تغییرات کاربری اراضی مدل سلول‌های خودکار مارکف می باشد. تحقیق حاضر با هدف پایش تغییرات کاربری اراضی دشت ابوغویر دهلران در سال های گذشته و پیش بینی وضعیت آنها در 13 سال آینده صورت گرفته است. مواد و روش ها: در این پژوهش بمنظور آشکارسازی تغییرات کاربری منطقه موردمطالعه از تصاویر سنجندههای tm،  etm+و oli ماهواره لندست به ترتیب در سال‌های 1369، 1382 و 1395 استفاده شد. پس از اعمال تصحیح های هندسی و اتمسفری بر روی تصاویر، نقشه کاربری مربوط به هر سال تهیه شد سپس برای مدل‌سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل سلول‌های خودکار مارکف برای افق 1408، ابتدا با استفاده از روش زنجیره مارکف در نرم‌افزار idrisi selva نقشه کاربری سال‌های 1369 و 1382 بعنوان ورودی مدل انتخاب شد و 13 سال پیش‌بینی تغییرات تا سال 1395 مدنظر قرار گرفت تا ماتریس احتمال تغییرات کاربری‌ها حاصل شود. در ادامه با استفاده از روش camarkov داده‌های حاصل از روش زنجیره مارکف و نقشه کاربری سال 1395 بعنوان داده‌های ورودی، برای روش سلول‌های خودکار مارکف بکار گرفته شد. نتایج و بحث:نتایج حاصل از پایش تصاویر ماهوارهای، سال‏های 1369تا 1395 بیانگر افزایش تدریجی پهنه ‏های ماسه ای به میزان 62 کیلومترمربع و حرکت آن به سمت مراتع ضعیف و بوته‌زارها می‏ باشد. سطح زمینهای کشاورزی نیز افزایش 4 برابری داشتهاند بطوری‌که در انتهای دوره به اندازه 58.67 کیلومترمربع بر وسعت آنها افزوده شده است. زمین های مسکونی نیز در طول این سالها گسترش یافته و از وسعت بوته زارها بهشدت کاسته شده است پس از پایش تغییرات، نقشه سال 1395 توسط مدل شبیه سازی شد. ارزیابی میزان تطابق نقشه شبیه‌سازی‌شده و نقشه واقعی با شاخص کاپا 78 درصد صحت مدل را تایید کرد. پس از اطمینان از صحت مدل، بمنظور پیش بینی تغییرات در طول سال های آتی، نقشه 1408 تهیه شد. نتایج حاصل از آشکارسازی تغییرات در سال 1408 گویای آن است که در صورت ادامه روند موجود بر وسعت پهنه های ماسه ای افزوده خواهد شد و 15 درصد منطقه را می پوشانند، بیشترین افزایش سطح در این دوران در بخش میانی متمایل به جنوب شرق به سمت جنوب حوزه رخ خواهد داد. وسعت بوته زارها نیز به میزان 13 کیلومترمربع کاهش خواهد داشت. روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی همچنان روند روبه رشدی داشته و در افق 1408، 10 درصد از منطقه را شامل خواهند شد.نتیجه‌گیری:مقایسه نقشه شبیه‌سازی‌شده سال 1395 توسط مدل و نقشه واقعی با شاخص کاپا نشان داد که مدل سلول‌های خودکار مارکف، مدلی مناسب برای پیش بینی تغییرات کاربری اراضی است و می‌تواند وضعیت آینده کاربری اراضی و پوشش گیاهی را با دقت مناسبی پیش‌بینی کند.