ارزیابی کیفیت محیط زیست شهری با استفاده از روش تحلیل عاملی (بررسی موردی: کلان‌شهر کرمانشاه)

سابقه و هدف: نگرانی‌هایی از مناسب نبودن کیفیت محیط زیست در اغلب شهرهای ایران وجود دارد. مشکلات زیست‌محیطی یکی از اساسی‌ترین مسائل شهرهای امروزی و حاصل تعارض و تقابل آنها با محیط طبیعی است. محیط زیست شهری شامل سه زیر‌سیستم محیط طبیعی، محیط اجتماعی–اقتصادی و ساختار انسان‌ساخت است. کیفیت زندگی شهرها یکی از عناصر اصلی توسعه شهری دانسته می‌شود در نتیجه ارزیابی کیفیت محیط زیست شهری امروزه اهمیت بسیار زیادی در برنامه‌ریزی‌های توسعه شهری پیدا کرده است. به‌طورکلی کیفیت زندگی معیاری برای برآورده شدن نیازهای شهروندان جامعه در برخورداری از امکانات و خدمات اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و همچنین دسترسی به تسهیلات شهری مثل بیمارستان، پارک و ... است. این پژوهش تلاش دارد تا شاخص‌های زیست‌محیطی شهر کرمانشاه را به کمک پرسش‌نامه، تکنیک دلفی و تحلیل عاملی، شناسایی و رتبه‌بندی کند.مواد و روش‌ها: این تحقیق به لحاظ ماهیت و اهداف از نوع توصیفی-تحلیلی و از منظر جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات به‌صورت اسنادی و پیمایشی خواهد بود. جامعه آماری تحقیق متخصصان رشته محیط زیست هستند که بر اساس نظر آنها و شرایط زیست‌محیطی استان شاخص‌ها با تکنیک دلفی و به کمک پرسش‌نامه استخراج شدند. یکی از روش‌های کسب دانش گروهی استفاده از تکنیک دلفی است. اعضای تشکیل‌دهنده پنل دلفی بین 15-10 نفر است که در دو یا سه دور بر اساس توافق اعضا پرسش‌نامه توزیع می‌شود. با اتفاق نظر اعضای پنل دلفی پرشس‌نامه‌ها در سه دور توزیع شدند که در هر دور بعضی از شاخص‌ها از مجموع سوالات حذف شدند و عامل‌هایی که در هر دور بیشترین امتیاز را کسب کردند برای دور بعدی انتخاب شدند. به‌منظور ارزیابی و تجزیه‌‌وتحلیل داده‌های حاصل از پرسش‌نامه برای تعیین شاخص‌های اصلی از روش تحلیل عاملی در نرم‌افزار spss  استفاده خواهد شد. نتایج و بحث: طبق نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل پرسش‌نامه‌ها در سه دور از بین 51 شاخص اولیه استخراج‌شده از موسسات معتبر بین‌المللی و شاخص‌های داخلی ایران و بومی‌سازی این شاخص‌ها برای شهر کرمانشاه 15 شاخص به‌عنوان شاخص‌های نهایی انتخاب شدند. پس از تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها با روش تحلیل عاملی در نرم‌افزار spss نتایج نشان داد که از بین 15 عامل نهایی 6 عامل تراکم ایستگاه پایش آلودگی هوا، سطح تصفیه فاضلاب، بلایای طبیعی، نسبت ساختمان‌های بادوام به کل ساختمان‌ها، حجم زباله تولیدی و تراکم انواع فضای سبز دارای مقادیر ویژه بالای یک بودند به‌عنوان عامل‌های اصلی انتخاب شدند که مجموعا 82/336 واریانس جامعه را به خود اختصاص داده‌اند که عامل تراکم ایستگاه پایش آلودگی هوا به‌عنوان عامل اول با 31/046 بیشترین واریانس را به خود اختصاص داده است.نتیجه‌گیری: تعیین شاخص‌ها به‌منظور ارزیابی کیفیت وضعیت محیط زیست شهری، مهمترین و اولین گام در راستای تعیین کیفیت محیط زیست شهری به حساب می‌آید. این تحقیق علاوه بر بررسی وضعیت محیط زیست شهری کلان‌شهر کرمانشاه، به دنبال ایجاد بستری مناسب برای ارائه راهبردهایی برای پایدار‌سازی شهری با نگرش‌های زیست‌محیطی به‌منظور ایجاد تحول در شرایط محیط زیستی شهر کرمانشاه است. از بین 6 عامل نهایی 4 عامل مربوط به بعد فیزیکی–شیمیایی هستند که نشان از حساسیت بالای این محیط و لزوم توجه بالای مسئولان به این بخش برای بالا بردن کیفیت محیط زیست شهری است.