تحلیل همدیدی-دینامیکی تاثیر نوسانات دمای آب دریای مدیترانه بر بارش‌های غرب ایران

سابقه و هدف: نوسانات دمای سطح آب دریا (sst) اثر مهمی بر نوسانات آب و هوای خشکی‌ها دارد. تاثیر دمای سطح آب دریا بر مقدار بارش محدود به نقاط ساحلی نبوده، بلکه نواحی بسیار دور از دریا نیز می‌توانند تحت‌تاثیر دگرگونی الگوهای دمای سطح گستره‌های آبی قرار گیرند. تشخیص همبستگی بین sst و بارش نقش موثری در پیش‌بینی خشک‌سالی و ترسالی مناطقی که تحت‌تاثیر نوسانات دمای آب قرار می‌گیرند خواهد داشت.مواد و روش‌ها: در این پژوهش به‌منظور بررسی ارتباط نوسانات sst دریای مدیترانه با بارش‌های غرب ایران، پس از بررسی آماری در بازه زمانی (1982-2014) و مشخص شدن دوره‌های گرم و سرد آب دریا که همبستگی معنی‌داری با بارش‌های منطقه مطالعاتی داشتند، دو نمونه آوریل 2007 و مه 1999 انتخاب و چگونگی تاثیر‌گذاری دمای آب بر مقدار بارش با استفاده از بررسی شرایط همدید-دینامیک تحلیل شد. بدین منظور برای موردهای انتخابی، داده‌های روزانه بارش، نقشه‌های میدان فشار سطح متوسط دریا و ارتفاع ترازهای 850، 700 و 500 هکتوپاسکال، میدان دمای تراز 1000 و 850 هکتوپاسکال، میدان نم ویژه تراز 1000 و 850 هکتوپاسکال و مولفه‌های باد مداری و نصف‌النهاری تراز 1000 تا 500 هکتوپاسکال، میدان سرعت قائم در ترازهای 700 و 500 هکتوپاسکال، میدان تاوایی نسبی و فرارفت افقی تاوایی نسبی تراز 500 هکتوپاسکال، میدان نم ویژه و فرارفت افقی نم ویژه ترازهای 1000 و 850 هکتوپاسکال در محیط grads ترسیم و مورد بررسی قرار گرفت.نتایج و بحث: نتایج نشان داد اگرچه از نظر آماری بین گرم بودن sst در ماه آوریل و افزایش بارش در این ماه، و سرد بودن sst شرق دریا در ماه مارس با کاهش بارش در ماه می همبستگی در سطح معنی‌داری 95 و 99 درصد در کل منطقه مورد بررسی وجود دارد، اما در بررسی همدید-دینامیک مشخص شد سامانه‌هایی که در ماه آوریل بارندگی را در منطقه به همراه داشتند، سامانه سودانی بوده و عمده منبع رطوبت این بارش‌ها از سمت جنوب بوده است. این سامانه‌های همدیدی در اثر سازوکار عمیق شدن ناوه ارتفاع تراز میانی، ایجاد تاوائی مثبت در شرق ناوه، وجود حرکت بالاسو، همگرائی در ترازهای زیرین و کاهش فشار، تشکیل و یا تقویت می‌شوند. با فراهم شدن رطوبت در ترازهای زیرین و حرکت صعودی بالاسو، شرایط مناسبی برای بارش‌های همرفتی در منطقه مورد بررسی فراهم شده است. همچنین کاهش بارش ماه مه تحت‌تاثیر نفوذ و حضور نسبتا پایدار واچرخند آزور روی دریای مدیترانه و منطقه مورد بررسی، در سطح زمین از نفوذ و گسترش سامانه سودانی و شکل‌گیری چرخندهای مدیترانه‌ای، و در تراز‌های بالاتر از عمیق شدن ناوه کم‌ارتفاع و نزدیک شدن آن به غرب ایران ممانعت به عمل آورده است. اگرچه دمای آب کاهش داشته است اما در فرارفت رطوبت از دریای مدیترانه به منطقه مورد بررسی تغییر چندانی حاصل نشده است و تنها فرارفت رطوبتی از سمت جنوب تقریبا به صفر رسیده است. با توجه به نقشه‌های امگا و تاوایی نیز مشاهده می‌شود که وجود شرایط پایدار جوی و فرارفت تاوایی منفی و حرکات نزولی در منطقه باعث کاهش بارش در این ماه شده است.نتیجه‌گیری: در مجموع پیچیدگی دینامیک و ترمودینامیک جو در فاصله مدیترانه تا غرب و شمال‌غرب ایران، مانع بازیابی اثر افت و خیزهای دمای سطح آب بر کاهش و افزایش بارندگی شد. بنابراین به‌نظر می‌رسد افزایش/ کاهش دمای آب دریای مدیترانه تاثیری بر مقدار رطوبت فرارفت‌شده از این دریا و افزایش/ کاهش بارش منطقه مورد بررسی نداشته باشد و الگوهای جوی متفاوت همراه‌شده با بی‌هنجاری‌های مثبت یا منفی sst در ماه‌های متفاوت، نقش کنترل‌کننده را در تغذیه رطوبتی از منابع گوناگون و رخداد بارش ایفا می‌کند.