تغییرات در کاربری اراضی و خدمات اکولوژیک محدوده سد سهند با استفاده از تکنیک سنجش ‌از دور

سابقه و هدف: تغییر کاربری یکی از عوامل مهم در تغییر تنوع زیستی و خدمات اکوسیستمی در یک منطقه می‌باشد. سدها به‌عنوان یکی از سازه‌های ذخیره آب نقش بسزایی در این تغییرات دارند. به دلیل گسترش سدسازی در 40 سال گذشته در ایران تناقض بین بهره‌برداری از سد و کاهش خدمات اکوسیستمی بسیار نگران‌کننده می‌باشد. این مطالعه باهدف بررسی تاثیر احداث سد سهند بر تغییر کاربری و پوشش اراضی و محاسبه ارزش خدمات اکوسیستمی با استفاده از تصاویر ماهواره لند ست انجام شد. مواد و روش‌ها: سه تصویر ماهواره‌ای لند ست در یک دوره 28ساله (1989، 2006 و 2017) با اعمال تصحیحات هندسی، اتمسفری و توپوگرافی مورداستفاده قرار گرفت. پس از شناسایی مناطق تحت تاثیر سد به‌عنوان محدوده مطالعه، با استفاده از روش طبقه‌بندی نظارت‌شده، حداکثر احتمال، کاربری و پوشش اراضی تعیین و صحت آن‌ها در بازدیدهای میدانی ارزیابی شد. صحت کاربری و ضریب کاپا برای تمامی نقشه‌ها به ترتیب بالاتر از ٪ 79 و ٪ 63 به دست آمد. ارزش خدمات اکوسیستمی و تغییرات اراضی مرتعی و کشاورزی در بین سال های 1368 و 1396 با استفاده از تفسیر عکس­های هوایی و تصاویر ماهواره ای در 49400 هکتار از اراضی اطراف سد سهند واقع در استان آذربایجان شرقی در شمال غرب ایران انجام گرفت. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که در طی دوره 28 ساله مساحت اراضی مرتعی بشدت کاهش یافت و در مقابل افزایش قابل‌ملاحظه‌ای در وسعت اراضی کشاورزی مشاهده شد. درمجموع کاهش 56 درصدی سهم اراضی مرتعی و افزایش 38 و 32 درصدی سهم اراضی کشاورزی آبی و دیم تغییرات شدیدی را در کاربری زمین نشان می دهد. تغییر کاربری از مرتع به اراضی کشاورزی منجر به کاهش بیش از سی‌وپنج میلیون و نه‌صد هزار دلار به‌صورت سالانه در ارزش خدمات اکوسیستمی شده است (10/6 دلار در هکتار در سال). نتیجه‌گیری: اگرچه، احداث سد و تغییر کاربری به سمت کشاورزی ممکن است به لحاظ اقتصادی سودمند باشد ولی به دلیل کاهش توانایی اکوسیستم‌ها در ارائه خدمات اکوسیستمی، خسارت درازمدت بر منافع کوتاه‌مدت فائق می‌آید. از اینرو تصمیم سازان ذی‌ربط می‌بایست ضمن حفظ تعادل بین نیازهای جامعه و ارجحیت‌ها، اثرات مخرب درازمدت سدها نیز مدنظر قرار دهند. درنتیجه تدوین و ترسیم نقشه راه و راهبردهای مناسب مدیریت زمین در برنامه هایی توسعه اقتصادی آینده بسیار ضروری به نظر می‌رسد. سودمندی زمانی به دست خواهد آمد اگر اکوسیستم‌های طبیعی حفظ‌ شده و به‌اندازه ظرفیت آن‌ها مورداستفاده قرار گیرند.