ارزیابی راهبردی محیطی در توسعه شهری (مطالعه موردی: شهر زاهدان)

سابقه و هدف: مشکلات محیط زیستی از اساسی‌ترین مسائل شهرهای بزرگ، کلان‌شهرها، حاصل تعارض و تقابل آن‌ها با محیط طبیعی است زیرا توسعه شهری ضرورتاً با تسلط ساختمان‌ها، صنایع، حمل‌ونقل و فعالیت‌های اقتصادی بر فضاهای طبیعی همراه است. ارزیابی راهبردی محیط زیستی فرآیند جامع، فرمول‌بندی شده و سامانمند ارزیابی اثرات محیط زیستی سیاست‌ها، طرح‌ها، برنامه‌ها به همراه گزینه‌های آن‌ها مشتمل بر تهیه گزارش، با استفاده از یافته‌های ارزیابی و کاربرد آن‌ها در فرآیند تصمیم سازی است. مواد و روش‌ها: جهت بررسی و ارزیابی راهبردی پیامدهای محیطی ناشی از توسعه شهری از روش توصیفی و تحلیلی استفاده شد، بر اساس مفاهیم روش ارزیابی محیط زیستی راهبردی 1sea با بهره‌گیری از تکنیک‌های آماری و پژوهش عملیاتی madm) ( مانند فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (ahp) پرسشنامه پژوهش، جهت وزن دهی و ارزش‌گذاری مناسب، بین 120 نفراز کارشناسان متخصص مرتبط با مدیریت و محیط‌زیست شهری که با روش نمونه‌گیری غیر احتمالی گلوله برفی انتخاب شدند مانند شهرداری، محیط‌زیست، استانداری، مسکن- شهرسازی و... توزیع و تکمیل گردید، درنهایت نتایج حاصله توسط نرم‌افزار expert choice) ( توزیع، تجزیه‌وتحلیل گردید. نتایج و بحث: هدف فرآیند seaشناسایی نقاط قوت و ضعف اثرات محیط زیستی یک برنامه جامع و اجرایی و کاهش اثرات منفی در اجرای طرح است. جهت ارزیابی راهبردی دو معیار و ده زیر معیار انتخاب گردید که پس از بررسی و ارزیابی زیر معیارهای مربوط به محیط‌زیست، دفع بهداشتی پساب و پسماند با وزن 417/؛ و کاهش آلودگی هوا با وزن 245/. دارای بیشترین اهمیت و در اولویت‌های برتر قرار دارند و زیرمعیارهای تاکید بر ارتقاء کمیت و کیفیت منابع آب با وزن نسبی 208/. احیاء فضای سبز یا مراتع ازدست‌رفته با وزن نسبی 77/؛ و تاکید برافزایش کیفیت خاک و حاصلخیزی آن منابع آب با وزن نسبی 53/. به ترتیب در اولویت‌های سوم تا پنجم سطح توجه قراردادند. در بین زیرمعیارهای مربوط به مولفه کالبدی، تحقق برنامه شهر سالم، افزایش دسترسی به فضای باز و سبز و توجه به معماری شهرسازی بومی با وزن‌های 0/34، 0/264 و 0/159 در اولویت‌های اول، دوم و سوم قرار دارند. معیارهای ارتقاء کیفیت سکونتگاه‌های غیررسمی با وزن نسبی 0/94 تحقق تراکم بهینه با وزن نسبی 0/85؛ و توزیع بهینه کاربری‌ها در سطح شهر با وزن نسبی 0/58 در اولویت‌های سوم تا ششم قرار دارند. نتیجه‌گیری: شهر زاهدان دارای محلات حاشیه‌نشین مانند شیرآباد، کریم‌آباد، بابائیان و ... است اکثر این محلات از زیرساخت‌های رفاهی مانند آب، خدمات بهداشتی و... محروم می‌باشند، ساختار و بافت زمین‌شناسی خاک به‌گونه‌ای است که امکان احداث چاه‌های جذبی وجود ندارد، طبق نتایج ارزیابی راهبردی در این تحقیق، آلودگی‌های محیط ‌زیست شهری مانند دفع بهداشتی پساب – پسماند، آلودگی هوا، آلودگی آب، احیا و دسترسی به فضای باز و سبز شهری، دسترسی به شهر سالم و زیست پذیر، توجه به معماری - شهرسازی بومی و... که همگی از پیامدهای توسعه شتابان شهرهای امروزی می‌باشند، ضرورت توجه بیشتر مسئولان، برنامه ریزان و مدیران شهری را جهت جلوگیری از تخریب بیشتر محیط ‌زیست شهری و دسترسی عادلانه شهروندان به شاخص‌های رفاهی را لازم و ضروری می‌شمارد.