ارزیابی و ارزش‌گذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی پارک‌های مشهد

سابقه و هدف: توسعه شهری و شهرنشینی، اصلی‌ترین دلیل تغییرات جهانی اکوسیستم‌‌ها است ولی از طرفی اگرواکوسیستم‌های مناطق شهری، با تامین خدمات اکوسیستمی با‌ارزش و پرتقاضا، رفاه جامعه بشری را فراهم می‌آورند. درک خدمات اکوسیستمی و در نظر داشتن ارزش‌گذاری آنها در مدیریت شهری برای جامعه کنونی و نسل آینده ضروری است.مواد و روش‌ها: پژوهشی در سال 1394 در سطح پارک‌های مشهد به منظور ارزیابی و ارزش‌گذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی پارک‌های عمومی مشهد انجام شد. به منظور ارزیابی برخی خدمات تنظیمی همچون ترسیب کربن، تولید اکسیژن و پالایش آلاینده‌ها، برداشت اطلاعات پوشش گیاهی پارک‌ها در قالب پلات‌هایی صورت گرفت و وارد نرم‌افزار «آی تری»1 شد و ارزش‌گذاری ریالی آنها با توجه به نرخ مالیات گازها در سطوح بین‌المللی و هزینه‌های اجتماعی آنها برآورد شد. برای ارزیابی خدماتی همچون نقش تنوع در بروز چشم‌انداز، ذخیره آب، تشکیل خاک، کنترل بیولوژیک و خدمات فرهنگی پرسش‌نامه‌هایی با شیوه آزمون انتخاب طراحی شد و متوسط تمایل به پرداخت کارشناسان فضای سبز به سبب سطح اطلاعات، تحصیلات و منسجم بودن جمعیت مورد بررسی، برای این خدمات تجزیه‌و‌تحلیل شد.نتایج و بحث: پوشش درختان در پارک‌های مشهد 41/6 درصد بود. سه گونه غالب شامل افرا (17/4 درصد)، چنار (15/6 درصد) و اقاقیا (11/7 درصد) بودند. با توجه به بیشتر بودن درختان جوان پارک‌ها، بیشتر خدمات اکوسیستمی از درختان جوان منشاء می‌گرفت. بخش عمده گونه‌ها غیربومی بودند: 44/1 درصد منشاء آمریکای شمالی و 15/9 درصد منشاء آسیایی داشتند. میزان ترسیب ناخالص کربن درختان 1/03878 تن در هکتار به ازای هر سال بود که سهم عمده آن مربوط به گونه چنار بود. تولید اکسیژن 0/24656 تن در هکتار به ازای هر سال و موجودی کربن (ذخیره کربن) در کالبد پارک‌های شهری 22/769 تن در هکتار محاسبه شد. پالایش آلاینده‌ها در یک سال و به ازای هر هکتار 0/041 تن گزارش شد، ارزش خدمات تنظیمی (ترسیب، تولید اکسیژن و پالایش آلاینده‌‌های شهری) در پارک‌های مشهد معادل 4 میلیون ریال به ازای هر هکتار در سال نشان داده شد. ذخیره کربن پارک های شهر مشهد نیز معادل 61 میلیون ریال به ازای هر هکتار ارزش‌گذاری شد. از آنجا که اتمسفر مخزن عظیمی از اکسیژن است، این گاز در ارزش‌گذاری ریالی منظور نشد. اکسیژن تولیدشده در کل پارک‌های مشهد290 تن می باشد که این میزان نیاز سالانه 115 نفر را تامین می‌کند. غنای گونه‌ای پارک‌های مشهد با 38 گونه ارزشی معادل 22 میلیون ریال داشت. مجموع ارزش خدمات تنظیمی (تنوع، ذخیره آب، تشکیل خاک، کنترل بیولوژیک و خدمات فرهنگی) منفی شدند و از بین این خدمات کارشناسان پاسخ‌گو تنها برای خدمات فرهنگی و ذخیره آب تمایل به پرداخت هزینه‌ای معادل 364 میلیون ریال به ازای هر هکتار در سال داشتند، که از این میزان 240 میلیون ارزش خدمات فرهنگی و 133 هزار ریال ارزش خدمت ذخیره آب بود. برای بقیه خدمات تمایلی به پرداخت هزینه وجود نداشت و کارشناسان پرداخت این هزینه‌ها را از وظایف خود شهرداری می‌دانستند.نتیجه‌گیری: خدمات ارائه‌شده توسط پارک‌های مشهد بخشی از موهبت‌های طبیعی است و از این‌رو باید بودجه‌های بیشتری برای حفظ این سرمایه‌های گرانقدر برنامه‌ریزی و صرف شود.