واکاوی گنجینۀ معنایی نهفته در قالیچۀ حاجی جلیلی با روش آیکونولوژی پانوفسکی

هر قالی دست بافت زبانی دارد و میراث دار پیام های فرهنگی، مذهبی، اجتماعی و احساسات درونی بافندۀ خویش است. بنابراین، آگاهی از پیام هایی که یک قالی می تواند از گذشته به عصر حاضر پیشکشی کند، مستلزم خوانش زبان نمادین طرح و نقش مایه های آن قالی است. با این وجود، از آن جایی که در اغلب موارد اطلاعاتی پیرامون معانی مکنون در یک قالی به عنوان یک اثر هنری در دسترس نیست، ناگزیر باید از یک روش منطقی و نظام مند جهت گذر از تصویر و رسیدن به مفهوم واقعی بهره جُست. پژوهش پیش رو، در تلاش برای افشای پیام های نهفته در ورای نگاره های یک قالیچۀ حاجی جلیلی با طرح محرابی است که دارای دو ویژگی برجسته می باشد: اولاً درخت زندگی موجود در میانۀ قالی از نوع تلفیقی است و ثانیاً بافنده آن را با ظرافت خاصی به شیوه اَبرش حقیقی رنگ آمیزی نموده است؛ مواردی که به ندرت در سایر قالیچه های محرابی به چشم می خورند. بر این اساس، این مطالعه در پی یافتن پاسخ به این سوالات است که: مفاهیم نمادینی که در پس طرح، نقش و رنگ قالیچه مذکور پنهان شده اند، کدامند و چگونه می توان به آنها دست یافت؟ و همچنین زبان نمادین نقوش از طریق چه ارتباطی به معنایی غایی اشاره دارند؟ بدین ترتیب، هدف این جُستار استفاده از الگوی آیکونولوژی پانوفسکی جهت یافتن لایه های معنایی و خوانش نگاره های شناسایی شده در سه مرحله «توصیف پیش آیکونوگرافی، تحلیل آیکونوگرافی و تفسیر آیکونولوژی» است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و به کمک گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و اسناد مکتوب نگاشته شده است. نتایج تحلیل آیکونوگرافی که از بهم پیوستن زنجیرۀ معانی پنهان شده در پس نقش مایه ها شکل گرفته است بر «وقفی یا نذری بودن» قالیچه مذکور گواهی می دهند. از سویی دیگر، بر اساس تفسیر آیکونولوژی نیز مشخص شد که هنرمند طراح و بافندۀ این قالیچه دانسته یا نادانسته اثری را خلق نموده که بر نیاز انسان زمینی (یا همان نمازگزار) جهت دستیابی به تکامل معنوی از طریق سیر و سلوک در کُنه دایره هستی و عروجی روحانی تاکید دارد. 

analysis of the hidden meaning treasure in hadji djalili rug using panofsky’s iconology method

a hand-woven rug has a language and inherits the cultural, religious, and social messages and its weaver feelings. to know the messages that a rug can offer from the past to the present needs to read the symbolic language of the designs and motifs. however, in most cases, information about the meanings of a rug as an artwork is not available; hence, a logical and systematic method should be used to get past the image and reach the real concept. this research tries to reveal the hidden messages behind the motifs of a hadji-djalili rug with a mihrab design, which has two prominent features:  (1) the tree of life in the middle of the rug is a hybrid type, and (2) the weaver has dyed it with special elegance in the way of a real highlight (or abrash). these are rarely seen in other altar rugs. based on this, the study follows to find answers to these questions: what are the symbolic concepts that are hidden behind the design, pattern, and color of the mentioned rug? and how can they be achieved? what is the final meaning of the symbolic language of these motifs? thus, the aim of this research is to use panofsky’s iconology method to find the layers of meaning through the three stages of pre-iconography description, iconography analysis, and iconology interpretation. this research is written with the descriptive-analytical method and uses library information and written documents. the results of the iconography analysis, which is formed by connecting the chain of meanings hidden behind the motifs, confirmed the votive or endowment of the mentioned rug. on the other hand, the interpretation of iconology shows that the weaver of this rug knowingly or unknowingly created an artwork, which emphasizes the need for a man (or a worshiper) to achieve spiritual evolution through the entrance to the existence circle and spiritual ascension.